Παιδεία: Όχι στους παιδονόμους της αγοράς

Συγχωνεύσεις σχολείων κατά της έννοιας της κοινότητας

Οι συγχωνεύσεις, καταργήσεις, υποβιβασμοί σχολείων που προωθεί το υπουργείο Παιδείας, ο «Καλλικράτης» στα σχολεία όπως τις ονοματίζει, αποτελούν μία πτυχή της επίθεσης του κράτους και της ασύδοτης αγοράς στην τοπικότητα και τις όποιες κοινωνικές παροχές που απέμειναν.

Η χρήση της λέξης «Καλλικράτης», αυτού του συγκεντρωτικού οικοδομήματος της αυτοδιοίκησης, αποτυπώνει το σκεπτικό του υπουργείου: συγκεντρωτισμός, μεγάλα μεγέθη, κατάλυση κάθε έννοιας κοινωνικού ελέγχου.

Αν ο «Καλλικράτης» αποτελεί το τελικό πλήγμα στα όποια ψήγματα αυτοδιοίκησης, αυτός στα σχολεία αποτελεί ένα επιπλέον πλήγμα στην κατ’ επίφαση δημόσια εκπαίδευση στην Ελλάδα, εκπαίδευση από την οποία είναι ευτύχημα που, έστω και μέσα σε αυτό το σύστημα, τα παιδιά μαθαίνουν κάτι.

Όπως στον «Καλλικράτη» της αυτοδιοίκησης, έτσι κι εδώ πρόκειται για απόπειρα διάσωσης του συστήματος διδασκαλίας που ντύνεται πλέον τα ρούχα της αγοράς και εννοιών όπως η αυτονομία που τις ξεγυμνώνει από κάθε απελευθερωτικό νόημα.

Όπως ο Ραγκούσης μιλά για επιτελικό κράτος, έτσι και η Διαμαντοπούλου μιλά για επιτελικό ρόλο του υπουργείου, το οποίο «δεν μπορεί να συνεχίσει να ασχολείται με εκτελεστικές δράσεις που αφορούν σε ένα μεμονωμένο σχολείο σε μια περιοχή της χώρας ή σε ένα ΤΕΙ».

Πριν πάψει να «ασχολείται», εντούτοις (επειδή τράπεζες κι αφεντικά τα θέλουν όλα, επειδή ο ρόλος του κράτους είναι να επεμβαίνει στην κοινωνία και να της αφαιρεί εξουσία), πρέπει να διαλύσει για τα μικρά παιδιά και τη γειτονιά της πόλης.

Το ψεύδος του υπουργείου

Μεγάλο το ψεύδος εδώ: ενώ, δήθεν, το υπουργείο παύει να ασχολείται, την ίδια ώρα κατανέμει προϋπολογισμούς, ελαστικοποιεί τις σχέσεις εργασίας των εκπαιδευτικών, διορίζει δικούς του διευθυντές που με το νέο νομοθετικό καθεστώς θα είναι ολότελα μάνατζερ (θα ψάχνουν λεφτά και χορηγούς δηλαδή για να «επιβιώσει» το σχολείο), καταρτίζει και αποφασίζει προγράμματα σπουδών και το σύστημα εισαγωγής στα πανεπιστήμια, αναθέτει πανάκριβες έρευνες κοινής γνώμης για να «αποδείξει» την ανάγκη για αλλαγές, διαιρεί και βασιλεύει.

Οι συγχωνεύσεις οδηγούν σε γιγαντισμό: σε υπερμεγέθη σχολεία, σε τάξεις 25 και πάνω μαθητών, σε απρόσωπα σύνολα.

Υψώνουν παράλληλα τείχη σε κοινωνικές ομάδες που βιώνουν τον αποκλεισμό ή την υποαπασχόληση: τι άλλη επιλογή έχει ένας γονιός που επέλεξε να μείνει σε ένα χωριό από το να μεταναστεύσει σε μέρος με περισσότερο πληθυσμό; Τι θα συμβεί με τα παιδιά των μεταναστών που ήδη, πολλές φορές, βιώνουν αποκλεισμό από τις τοπικές κοινωνίες;

Η μαθητική διαρροή θεωρείται δεδομένη. Όσο για τη μειωμένη σχολική επίδοση οι φωστήρες του υπουργείου έχουν έτοιμη τη λύση: φροντιστήρια και ιδιωτική εκπαίδευση της κερδοσκοπίας.

Οι συγχωνεύσεις καταργούν το σχολείο της γειτονιάς, επιχειρούν να εξαφανίσουν με θεσμικό τρόπο -στη λογική του «Καλλικράτη»- την έννοια της κοινότητας. Η κοινότητα, όπως και η αλληλεγγύη είναι όμως κοινωνικές σημασίες, δημιουργίες της κοινωνίας. Συγκροτούνται και βιώνονται κοινωνικά.

Κοινότητες αγώνα

Για το λόγο αυτό οι κοινότητες αγώνα μαθητών-εκπαιδευτικών-γονιών-άλλων πολιτών, τα πεδία συνάντησης μεταξύ τους ενάντια στις συγχωνεύσεις των σχολείων αποτελούν μία στάλα κοινωνικής ανυπακοής που τόσο αποστρέφονται οι ιέρακες του αρπαχτικού μνημονίου και των αγορών.

Με αυτή την έννοια, το ζήτημα είναι ζήτημα δημοκρατίας, όχι της κατ’ επίφαση δημόσιας διαβούλευσης της κυβέρνησης επί προειλημμένων αποφάσεων. Ούτε αποκλειστικά οικονομικό. Ο «Καλλικράτης» επιδιώκει, όπως είπαμε, να διαλύσει την έννοια της κοινότητας, να απομακρύνει περισσότερα τα κέντρα λήψης αποφάσεων από τον πολίτη, να ισχυροποιήσει τις τοπικές και υπερεθνικές ελίτ της εξουσίας, να επιβάλλει την «ενός ανδρός αρχή». Εν τέλει, να διασώσει το πολιτικό σύστημα και να διατηρήσει μία κεντρική σημασία για κάθε σύστημα εξουσίας: το διαχωρισμό ανάμεσα σε διευθύνοντες και διευθυνόμενους, σε αυτούς που αποφασίζουν και σε εκείνους που εκτελούν.

«Νέο» Σχολείο

Οι κύκλοι του υπουργείου και οι πρόθυμοι συμπαραστάτες τους (στον τύπο και τη συνδικαλιστική γραφειοκρατία) επιχειρούν επάνω στα υλικά του κατεδαφισμένου δημόσιου σχολείου να χτίσουν το νέο σχολείο. Τι κρύβεται πίσω από την ιδεολογία του «νέου σχολείου;». Πρόγραμμα σπουδών υπό την αόρατη καθοδήγηση των επιθυμιών των κερδοσκόπων της αγοράς, επιστροφή των εξετάσεων από το παράθυρο (το Λύκειο παραμένει εξεταστικό κέντρο για όσους έχουν την ευκαιρία), επιπλέον φραγμοί στην πρόσβαση στο πανεπιστήμιο, δημιουργία μαθητών δύο και τριών ταχυτήτων (θα δίνει το σχολείο δύο απολυτήρια), αξιολόγηση-πειθάρχηση εκπαιδευτικών (με βάση ποια κριτήρια; Από ποιους; Με τι σκοπό;).

Δια βίου σκλαβιά

Η δυνατότητα και τα δικαιώματα του ατόμου γίνονται ...ευκαιρία. Επιχειρείται να μεταβιβαστεί ατομικά η ευθύνη στον κάθε μαθητή για το ότι δεν τελειώνει το σχολείο, επειδή αργότερα δεν παίρνει το πτυχίο του ή, ακόμη χειρότερα, επειδή δεν βρίσκει δουλειά. Και αν μπει στο σύστημα της διά βίου μισθωτής σκλαβιάς θα είναι εκείνος υπεύθυνος για το ότι δεν είναι «παραγωγικός», για ότι δεν πέτυχε τους στόχους, για το ότι τον απέλυσαν ή για το ότι δουλεύει «μαύρα» και ανασφάλιστα. Όλα αυτά με σκοπό να αθωωθούν οι νομοθετικές παρεμβάσεις σε βάρος της εργαζόμενης κοινωνικής πλειοψηφίας (μισθοί πείνας, ωράρια κατά βούληση του εργοδότη, αύξηση στα όρια ηλικίας κλπ.). Σε αυτό το πλαίσιο το φθηνό σχολείο του μνημονίου μετατρέπεται σε κυρίαρχο μηχανισμό ιδεολογικής προπαγάνδας ώστε να δικαιολογηθούν οι μύθοι περί «ανίσχυρης Ελλάδας» που οι ισχυροί του πλανήτη (έτσι αφηρημένα) ή αλλιώς οι αγορές την βάζουν στο στόχαστρο για να την εξοντώσουν. Καμία ευθύνη δηλαδή για όσους κυβέρνησαν και κυβερνούν, για όσους λαμβάνουν πολιτικές αποφάσεις. Μηχανισμός ιδεολογικής προπαγάνδας λοιπόν και πεδίο κερδοφορίας για μεγάλα και μικρά αφεντικά γίνεται το σχολείο. Αφεντικά που, ενώ λχ. θα ρυπαίνουν καθημερινά με τις δραστηριότητες τους τη φύση απομυζώντας τον κόπο χιλιάδων ανθρώπων, θα εξιλεώνονται με δωρεές στο σχολείο των 25 και 30 μαθητών ανά τάξη ή θα καλούν να σβήσουμε τα φώτα μία ημέρα το χρόνο δήθεν για να σωθεί η γη…

Να δεις τι σου ’χω για μετά...

Εκπαιδευτικούς αναλώσιμους: τα οργανικά κενά που δημιουργούν οι συγχωνεύσεις θα εξαναγκάσουν χιλιάδες εκπαιδευτικούς να τρέχουν από το ένα σχολείο στο άλλο να συμπληρώσουν ώρες. Όπως κάνουν σήμερα οι αναπληρωτές. Εκπαιδευτικός περιπλανώμενος δηλαδή και με αυξημένο ωράριο.

Διευθυντές-απόλυτους άρχοντες: Με τον νέο νόμο για τα στελέχη της εκπαίδευσης ο διευθυντής, που τον διορίζει το υπουργείο για να εφαρμόζει την πολιτική του, δεν θα κάνει καν μάθημα. Θα επιτηρεί τους υφιστάμενους, θα αξιολογεί, θα ψάχνει για χορηγούς. Παράλληλα προωθείται η κατάργηση των αρμοδιοτήτων του συλλόγου διδασκόντων για να διαλυθεί η όποια ψευδαίσθηση συμμετοχής στο σχολικό γίγνεσθαι. Στην ουσία θα πρόκειται για διευθυντές μάνατζερ που θα κυνηγάν σπόνσορες. Γιατί άραγε οι διευθυντές να μην εκλέγονται από το σύλλογο διδασκόντων; Δεν είναι με την αποκέντρωση εξουσιών το υπουργείο;

Σχολικές επιτροπές μακριά από τους γονείς: ο «Καλλικράτης» της αυτοδιοίκησης ενοποιεί σε μία όλες τις υπάρχουσες σχολικές επιτροπές σε πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια αντίστοιχα. Όλα τίθενται υπό κεντρική διαχείριση, με το γονιό και τους μαθητές να μην ξέρουν πού να απευθυνθούν για το ρεύμα, το νερό, τη θέρμανση, τη μεταφορά στο σχολείο.

Προώθηση της ελιτίστικης αντίληψης της αριστείας, της ιδεολογίας που διαχωρίζει τεχνητά τους μαθητές, τους φοιτητές, σε «έξυπνους» και σε «ανόητους», αποκρύπτοντας ότι η μάθηση δεν είναι κούρσα ντοπαρισμένων αλόγων στον ιππόδρομο. Σε αυτή την αντίληψη προωθούνται τα πειραματικά σχολεία.

Μέντορες για τον νεοδιοριζόμενο εκπαιδευτικό, ο οποίος αν δεν πειθαρχεί στο πρόγραμμα θα είναι στο έλεος του σύγχρονου επιθεωρητισμού.

Γονείς που θα αναγκάζονται να πληρώνουν για να πάει το παιδί τους σχολείο. Για να διδαχτεί τι; Την άχρηστη γνώση, την κατευθυνόμενη από τα συμφέροντα των κερδοσκόπων και της εξουσίας.

Πέρα από το δίλημμα ιδιωτικό-κρατικό

Ιδιωτική ή κρατική παιδεία; Λιγότερο ή περισσότερο κράτος; Πλαστά διλήμματα που δεν αγγίζουν τη φύση της εκπαιδευτικής διαδικασίας, δεν θέτουν το ερώτημα: παιδεία από ποιον, για ποιον; Για ποιον σκοπό; Για το κέρδος, τον ανταγωνισμό («υγιή» τον βαπτίζουν ανερυθρίαστα), την «επαγγελματική αποκατάσταση», την παραγωγή άχρηστων και ρυπαρών προϊόντων, την υποταγή, την πειθαρχία, την υπακοή;

Ή παιδεία για ελεύθερη κοινωνία, καλλιέργεια του ατόμου, γνώση ελεύθερη και προσβάσιμη σε όλους, με πρακτικό αντίκρισμα, αμφισβήτηση, ελεύθερη ανάδυση των ιδεών;

Είναι σαφές πως οι συγχωνεύσεις αποτελούν μία μόνο όψη του θέματος της παιδείας.

Ο απεγκλωβισμός της κοινωνίας από πλαστά διλήμματα του τύπου κρατικό-ιδιωτικό μπορεί να επιχειρηθεί με την επανανοηματοδότηση του δημόσιου, ελεύθερου, κοινωνικού, μέσα από έναν γενικευμένο σύγχρονο διαφωτισμό απελευθέρωσης από το περιβάλλον της αγοράς, της κατανάλωσης, της εμπορευματοποίησης, του ιεραρχικού διαχωρισμού που παράγει όλο το οικοδόμημα της εκπαίδευσης. Άλλο ο ελεύθερος άνθρωπος κι άλλο ο εκπαιδευόμενος.

Δημόσιο για όλους, με δικαίωμα απόφασης και συμμετοχή στο σχεδιασμό και λόγο για το περιεχόμενο της γνώσης.

Κοινωνικό σε διαρκή αλληλεπίδραση με την κοινωνία

Ανοιχτό με ελεύθερη και χωρίς όρους πρόσβαση του καθενός στη γνώση. Για όλη την κοινωνία.

Με σχολεία ελεύθερης κοινωνικής μάθησης. Ένας τρόπος να σωθούν τα σχολεία είναι να ανοιχτούν στην κοινωνία, να αλληλοτροφοδοτηθούν, να έρθουν σε επαφή με τις ανάγκες της κοινωνίας. Με προγράμματα που θα διαμορφώνονται με τη συμμετοχή των πολιτών έξω από την κρατική κηδεμονία και την κερδοσκοπική βούληση.

Η εποχή των υποσχέσεων τέλειωσε

Μπουκωμένο το σύστημα αφού η Ιδεολογία της «προόδου» και της «ανάπτυξης» έδειξε τα όρια της. Αφού οι υποσχέσεις για ευημερία και πλούτο κατέρρευσαν, επιχειρεί μία βίαιη αναδιάταξη των όρων ισχύος. Στην εργασία, στην παιδεία, την υγεία, τα δημόσια αγαθά. Το κράτος ιδιωτικοποιείται, βασικές του λειτουργίες που διασφάλιζαν το ρόλο του εγκαταλείπονται, το πολιτικό προσωπικό μειώνεται, η μεσαία τάξη εξωθείται στο περιθώριο. Το περίφημο «κοινωνικό κράτος» το οποίο τόσο ύμνησε η Αριστερά. Απομένουν η καταστολή σε βάρος των κοινωνικών αντιστάσεων και η διαχείριση της φτώχειας και της μιζέριας. Σε αυτά τα ερείπια της πολυδιάστατης κρίσης σε όλα τα επίπεδα, η υπεράσπιση του παλιού, είτε κρατικού είτε ιδιωτικού, δεν έχει νόημα από τη σκοπιά της ανθρώπινης απελευθέρωσης. Η ζωντάνια των μαθητών από το Δεκέμβρη του 2008 και μετά, οι αμεσοδημοκρατικές αναζητήσεις στο κοινωνικό πεδίο από μαχόμενους εκπαιδευτικούς και πολίτες για αυτοκυβέρνηση της κοινωνίας και αυτοδιαχείριση στα δημόσια αγαθά, είναι ελπίδα.

Και τώρα τι;

Το «όχι» στις συγχωνεύσεις σχολείων λέγεται όχι για να υπερασπιστούμε το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα των καταναγκασμών (απουσίες, αποβολές, τιμωρία), της βαθμοθηρίας, της κρατικής εκπαίδευσης, των εθνικών μύθων, της χειραγώγησης της σκέψης, της δεξιότητας και όχι της ολικής σκέψης, των σχολείων-φυλακών, της επιχειρηματικότητας. Απέναντι στην κρατική και ιδιωτική εργολαβία της γνώσης και την ιδιωτική κερδοσκοπία στην εκπαίδευση, μπορεί να υψωθεί ένα μάχιμο εκπαιδευτικό-κοινωνικό κίνημα που θα αντισταθεί στους παιδονόμους της αγοράς, στην επιστροφή του επιθεωρητισμού, Θα πει «όχι» στη «δια βίου μάθηση» που ταυτίζεται με το κυνήγι δεξιοτήτων και προσόντων ενός ευέλικτου εργατικού δυναμικού, έτοιμου να υπηρετήσει το αφεντικό, αλλά αδύναμου να κριτικάρει το αντικείμενο της εργασίας και το περιεχόμενο της γνώσης. Θα ζητήσει κατάργηση των ιεραρχικών καταναγκασμών (βαθμοί, εξετάσεις, ιεραρχία στο σχολείο), θα διεκδικήσει ολική γνώση, παιδαγωγική ελευθερία, ελεύθερα σχολεία κοινωνικής μάθησης για όλους, ελεύθερη παιδεία.

Γιώργος Παπαχριστοδούλου

Από το 5ο φύλλο της εργατικής εφημερίδας ΔΡΑΣΗ