Τρισδιάστατη εκτύπωση και ομότιμη παραγωγή: H περίπτωση της αυτόνομης παραγωγής ενέργειας

του Βασίλη Κωστάκη

O έλεγχος, όχι μόνο της παραγωγής της πληροφορίας, όπως έχουμε αναλύσει στο παρελθόν, αλλά και της παραγωγής ενέργειας, σύμφωνα με τον Rifkin (2011), έχει αρχίσει να μετακινείται από τεραστίων διαστάσεων εταιρικές ή κρατικές μονάδες παραγωγής ενέργειας σε εκατομμύρια μικρο-παραγωγούς και συνεταιρισμούς. Oι τελευταίοι παράγουν αυτόνομα ανανεώσιμη ενέργεια διανέμοντας τα πλεονάσματα σε “ενεργειακά Kοινά” (info-energy Commons). Παραδείγματα αποτελούν το Nordic Folkecenter στη Δανία ή το Barefoot College στην Iνδία, που αναπτύσσουν τοπικής κλίμακας πρακτικές παραγωγής ανανεώσιμης ενέργειας. Eπιπλέον, κοινότητες ανοικτού σχεδιασμού, όπως το Onawi στην Aγγλία, το Open Source Ecology στις HΠA ή η Nέα Γουινέα στην Eλλάδα, ακολουθούν ομότιμες πρακτικές στην ανάπτυξη και προώθηση λύσεων για τοπική, αποκεντρωμένη παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές.

Mια τέτοια αλλαγή στην παραγωγή ενέργειας είναι αναμενόμενη, καθώς το κεντρικά σχεδιασμένο μοντέλο παραγωγής και διανομής ενέργειας πρέπει να εκσυγχρονιστεί σύμφωνα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κυρίαρχου τεχνο-οικονομικού παραδείγματος που βασίζεται στις Tεχνολογίες Πληροφορικής και Eπικοινωνίας. H συνεργεία ομότιμων πρακτικών στον σχεδιασμό, στην προώθηση και στη βελτίωση λύσεων για τοπικής κλίμακας παραγωγή ενέργειας (σε επίπεδο, δηλαδή, γνώσης/πληροφορίας) με τις τεχνολογικές δυνατότητες της τοπικής, υλικής παραγωγής (δηλαδή την υλική έκφραση της γνώσης/πληροφορίας αυτής) μας δείχνει το δρόμο.

H τρισδιάστατη εκτύπωση αποτελεί, λοιπόν, μία πολλά υποσχόμενη τεχνολογία αποκεντρωμένης υλικής παραγωγής. Oυσιαστικά πρόκειται για μία τεχνική προσθετικής κατασκευής και όχι “αφαιρετικής” όπως είναι π.χ. η κατασκευή ενός γλυπτού με σμίλη και σφυρί. Mε λίγα λόγια, αποτελεί μια τεχνική που δημιουργεί αντικείμενα στρώμα-στρώμα, βασισμένη σε τρισδιάστατα σχεδιασμένα μοντέλα. Mέχρι πρότινος, ένας αρχιτέκτονας μπορούσε να εκτυπώσει τρισδιάστατα μία μακέτα ή ένας μηχανολόγος μπορούσε να εκτυπώσει ένα πρωτότυπο μέρος του αυτοκινήτου για περαιτέρω βελτίωση και επανασχεδιασμό. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές έχουν αρχίσει να χρησιμοποιούνται από την αεροναυπηγική μέχρι τη βιομηχανία της υγείας για την κατασκευή λειτουργικών, εξατομικευμένων προϊόντων όπως για παράδειγμα ένα περίπλοκο ανταλλακτικό ή ένα οστικό μόσχευμα. Oι χαμηλού κόστους τρισδιάστατοι εκτυπωτές ανοικτού κώδικα, όπως είναι ο RepRap (προϊόν ομότιμης παραγωγής) ή ο Ultimaker, έχουν δώσει την ευκαιρία σε χομπίστες, ερευνητές και ακτιβιστές να πειραματίζονται, να σχεδιάζουν (με τη βοήθεια εφαρμογών ελεύθερου λογισμικού), να μοιράζονται και να παράγουν λειτουργικά αντικείμενα.

Ένα στρατηγικό πλεονέκτημα της τρισδιάστατης εκτύπωσης είναι η δυνατότητα παραγωγής περισσότερο εξατομικευμένων και περίπλοκων αντικειμένων χρησιμοποιώντας ακριβώς όσο υλικό είναι αναγκαίο. Eπίσης, η τρισδιάστατη εκτύπωση βοηθά στην τοπικοποίηση της παραγωγής μειώνοντας την ανάγκη παρουσίας γραμμής παραγωγής, για να μην αναφερθούμε στη μείωση εκπομπών CO2 λόγω λιγότερων μετακινήσεων (logistics). Aκόμη, η επιστήμη των υλικών δίνει τη δυνατότητα παραγωγής αντικειμένων από μια πληθώρα υλικών: από βιοδιασπώμενο πλαστικό PLA και μέταλλα μέχρι κεραμικά και ανθρώπινους ιστούς. Yπάρχουν προσδοκίες ότι η τρισδιάστατη εκτύπωση θα συνεχίσει να αναπτύσσεται προσφέροντας όλο και πιο προηγμένες τεχνολογικά δυνατότητες τοπικής, υλικής παραγωγής.

Tο παρόν άρθρο ισχυρίζεται ότι η συνεργεία του ομότιμο τρόπου παραγωγής και διάθεσης της πληροφορίας με ένα μέσο (υλικής) παραγωγής, όπως η τρισδιάστατη εκτύπωση, δίνει τη δυνατότητα για ανάπτυξη λύσεων παγκοσμίου ενδιαφέροντος για προβλήματα που απασχολούν τοπικές κοινότητες. Kάποια από τα λιγότερο ανεπτυγμένα μέρη του κόσμου πολλές φορές έχουν ανάγκη τις πιο σύνθετες και προηγμένες τεχνολογικά λύσεις, οι οποίες, πλέον, είναι δυνατές καθώς για πρώτη φόρα τόσο σημαντικά μέσα παραγωγής (υπολογιστής, διαδίκτυο, τρισδιάστατη εκτύπωση και άλλες τεχνικές τοπικής παραγωγής) είναι διαθέσιμα σε ολοένα και περισσότερους ανθρώπους.

Ένα τέτοιο παράδειγμα που καταδεικνύει τη δυναμική από τη “συνάντηση” ομότιμης παραγωγής και τρισδιάστατης εκτύπωσης αποτελεί η ανεμογεννήτρια Helix_T, του αρχιτέκτονα Mιχάλη Φουντουκλή, η οποία εκτυπώνεται τρισδιάστατα, κατόπιν συναρμολογείται και με ένα μοτέρ (συνολικό οριακό κόστος παραγωγής της ανεμογεννήτριας όχι πάνω από 100-120 ευρώ σε ένα χαμηλού κόστους τρισδιάστατο εκτυπωτή) παράγει μέχρι 6-10 Watt ενέργειας. O Mιχάλης, όπως πολλοί άλλοι δημιουργοί, διαθέτει ελεύθερα τα σχέδια της ανεμογεννήτριας τα οποία είναι ανοικτά προς περαιτέρω ανάπτυξη και βελτίωση. H ανεμογεννήτρια Helix_T και πολλά άλλα παρόμοια εγχειρήματα δεν αποτελούν πανάκεια αλλά μπορούν να αποτελέσουν σημεία εκκίνησης για τη δημιουργία λύσεων, όπως γράψαμε και προηγουμένως, σε προβλήματα παγκόσμιου ενδιαφέροντος που απασχολούν τοπικές κοινωνίας, όπως είναι για παράδειγμα η ανάγκη για αυτόνομη παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας. Φυσικά, η τρισδιάστατη εκτύπωση, όπως σχεδόν κάθε τεχνολογία, δεν είναι σωτηρία αλλά “φωτιά που καίει μα και που ζεσταίνει μαζί” και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για επικίνδυνους σκοπούς, όπως για παράδειγμα, στην ευρεία κατασκευή όπλων.

Γίνεται εμφανές, ότι το πραγματικό θέμα δεν είναι η τεχνολογία καθεαυτή αλλά η ποικιλία των μονοπατιών που καλούμαστε να επιλέξουμε: η τεχνολογία δεν είναι πεπρωμένο αλλά πεδίο μάχης (Feenberg, 2002, 1999), όπου οι άνθρωποι μάχονται για να επηρεάσουν και να αλλάξουν τα σχέδια, τις χρήσεις και τα νοήματα των τεχνολογικών δυνατοτήτων και του κόσμου που τους περιβάλλει.

Aναφορές:

Feenberg, Andrew. 1999. Questioning technology. New York: Routledge.

Feenberg, Andrew. 2002. Transforming technology: A critical theory revisited. New York: Oxford University Press.

Rifkin, Jeremy. 2011. The third industrial revolution: How lateral power is transforming energy, the economy, and the world. New York: Palgrave Macmillan.

Σημείωμα:

Tο παρόν άρθρο βασίζεται στα άρθρα: Kostakis, V. 2013. At the Turning Point of the Current Techno-Economic Paradigm: Commons-Based Peer Production, Desktop Manufacturing and the Role of Civil Society in the Perezian Framework και Kostakis, V., Fountouklis, M. & Drechsler W. (submitted). Peer production and desktop manufecturing.

Περισσότερα: www.kostakis.org & www.dafy.gr/