Εργατική αυτοδιαχείριση στη Βενεζουέλα

της Δαλιδά Ρεουβέν-Σεμία

Η Σεκοσεσόλα (Cecosesola – Central de Cooperativas de Servicios Sociales del Estado Lara), το Κέντρο των Συνεταιρισμών Κοινωνικών Υπηρεσιών του κρατιδίου της Λάρα στην Βενεζουέλα, είναι ένα δίκτυο 52 αυτονόμων και αυτοδιαχειριζόμενων συνεταιρισμών που επικεντρώνεται κυρίως στην παραγωγή τροφίμων, παρέχοντας επίσης ιατρικές και χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες στα πάνω από 20.000 μέλη του και την κοινότητα.

Το δίκτυο περιλαμβάνει αγροτικούς συνεταιρισμούς οικολογικής αλλά και συμβατικής καλλιέργειας. Αποτελείται επίσης από επιχειρήσεις επεξεργασίας τροφίμων, που παράγουν μεταξύ άλλων γλυκά, μαρμελάδες, σάλτσες, ζυμαρικά και ψωμί. Όπως στην περίπτωση του συνεταιρισμού γυναικών με το όνομα «8 Μαρτίου», στις περισσότερες από αυτές τις αυτοδιαχειριζόμενες επιχειρήσεις επεξεργασίας τροφίμων εργάζονται κυρίως γυναίκες. Τα προϊόντα μεταφέρονται κάθε Σαββατοκύριακο απευθείας στα κοινοτικά παζάρια της Σεκοσεσόλα, στα οποία επίσης πωλούνται βασικά προϊόντα μαζικής παραγωγής. Καθώς δεν υπάρχουν μεσάζοντες, οι τιμές βρίσκονται κάτω από το μέσο όρο της αγοράς, ευνοώντας έτσι ιδιαίτερα τους κάτοικους στις φτωχές γειτονιές της περιοχής.

Ίσες αμοιβές, κυκλικός καταμερισμός εργασίας

Ακόμη, οι συνεταιρισμοί έχουν καταφέρει να εξασφαλίσουν πολύ καλές αμοιβές σε σύγκριση με αυτους που επικρατούν στην αγορά εργασίας. Στην Σεκοσεσόλα όλοι οι εργάτες λαμβάνουν την ίδια αμοιβή ανεξαρτήτως από το είδος της εργασίας τους, την οποία ωστόσο αποφεύγουν να αποκαλούν «μισθό» γιατί θυμίζει καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής και εργασίας. Προτιμούν αντίθετα την ονομασία „anticipo“ (αντισίπο), δηλαδή το χρηματικό ποσό που παίρνουν κάθε βδομάδα που αποτελεί ένα ποσοστό απο το αναμενόμενο κέρδος στο τέλος της χρονιάς. Επίσης στον καταμερισμό εργασίας ακολουθούν μια κυκλική μέθοδο. Με τη λογική αυτή κάθε εργάτης πρέπει να κάνει κάθε είδος δουλειάς και κανείς δεν πρέπει να παραμένει στην ίδια απασχόληση σε όλη του την ζωή. Με αυτό τον τρόπο υπάρχει δίκαιη μοιρασιά της δουλειάς. Ένα άτομο μπορεί να δουλέψει μια περίοδο στο παζάρι, μετά στην κουζίνα, ως λογίστρια, ως καθαριστής, σαν αγρότης, στην μεταφορά κ.ο.κ.. Έτσι, ενισχύεται η ανταλλαγή εμπειριών και η κινητικότητα εργατών μεταξύ διφορετικών συνεταιρισμών και τοποθεσιών.

Κάθε βδομάδα οι εργάτες συγκεντρώνονται σε συνελεύσεις διαχείρισης όπου συλλογικά και δημοκρατικά παίρνουν όλες τις αποφάσεις που αλλού συνήθως λαμβάνονται από αφεντικά και διοικητικά στελέχη. Βεβαίως, αυτή η διαδικασία πλατιάς συμμετοχής είναι πολύ χρονοβόρα, αλλά αντιμετωπίζεται ως μέρος της εργασίας και φυσικά ο χρόνος αυτός πληρώνεται σαν κανονική δουλειά.

Το πλεόνασμα που παράγεται στην αγροτική καλλιέργεια, την παραγωγή επεξεργασμένων τροφίμων και στα παζάρια, χρησιμοποιείται μεταξύ άλλων για τις κοινωνικές υπηρεσίες υγείας, τελετών και ταμιευτηρίου. Τα «κοινωνικά ταμιευτήρια» προσφέρουν δάνεια με χαμηλό επιτόκιο στους συνεταιρισμούς, στους εργάτες αλλά και σε απλούς πολίτες – με απόλυτη ανεξαρτησία από το κράτος και τις τράπεζες. Αυτό βοηθά τους συνεταιρισμούς να κανουν επενδύσεις για μηχανές, συσκευές και άλλα απαραίτητα έξοδα. Σύμφωνα με τους εργάτες, τα ιδιωτικά δάνεια έχουν βοηθήσει ένα μεγάλο μέρος των μελών των συνεταιρισμών να καλυτερεύσουν το βιοτικό τους επίπεδο, π.χ. με την αγορά ενός διαμερίσματος όταν πια ένα δωμάτιο δεν είναι αρκετό για μια οικογένεια τριών γενιών.

Επεκτείνοντας το δίκτυο υγείας που αποτελείται από κοινοτικά κέντρα υγείας της γειτονιάς, η Σεκοσεσόλα εγκαινίασε το 2010 ένα μεγάλο νοσοκομείο στο Μπαρκισιμέτο, την πρωτεύουσα του κρατιδίου της Λάρα, στο που κατασκευάστηκε αποκλειστικά με δικά τους οικονομικά μέσα, χωρίς κρατικά ή τραπεζικά δάνεια. Εκεί παρέχονται υπηρεσίες συμβατικής αλλά και εναλλακτικής ιατρικής, όπως βελονισμός, υδροθεραπείες και άλλα.

Απόλυτη αυτονομία

Επειδή η Σεκοσεσόλα είναι ένα σπουδαίο παράδειγμα οικονομίας αλληλεγγύης με εργασιακές σχέσεις διαφορετικές από τις καπιταλιστικές, θα μπορούσε να εμπνεύσει εργάτες και στην Ελλάδα όπου η αναζήτηση και εφαρμογή εναλλακτικών δρόμων έχει γίνει απολύτως απαραίτητη. Θα άξιζε λοιπόν να μάθουμε κάποια πράγματα για το «μυστικό» της επιτυχίας της. Το κύριο μήνυμα είναι η απόλυτη απόρριψη επιδότησης από πολιτικούς, κόμματα, από το κράτος, τράπεζες, εταιρείες κτλ. με σκοπό την διαφύλαξη της οικονομικής τους ανεξαρτησίας. Ό,τι χρειαστεί πρέπει να παραχθεί και να δημιουργηθεί με τον κόπο της εργασίας. Σύμφωνα με τα μέλη της Σεκοσεσόλα, η αποδοχή οικονομικής βοήθειας μακροπρόθεσμα οδηγεί σχεδόν πάντα σε εξαρτήσεις και διαφθορά και για αυτό πρέπει να αποφεύγεται.

Προσπάθειες αντιγραφής του μοντέλου της Σεκοσεσόλα σε άλλες χώρες απέτυχαν σχεδόν καθολικά λόγω εξωτερικών επιδοτήσεων από διεθνείς οργανισμούς και κρατικά ιδρύματα.

Αλλά και στην ίδια την Βενεζουέλα το κίνημα των συνεταιρισμών αντιμετώπισε πολλά προβλήματα λόγω των κατά τα άλλα καλοπροαίρετων μέτρων της κυβέρνησης. Το 2004 ο Τσάβες θέλοντας να προωθήσει την «τρίτη οικονομική στήλη» των συνεταιρισμών – δίπλα στις κρατικές και ιδιωτικές επιχειρήσεις – ξεκίνησε ένα πρόγραμμα υποστήριξής τους. Λόγω των φορολογικών πλεονεκτημάτων και των φτηνών δανείων για τους συνεταιρισμούς, μέσα σε λίγα χρόνια εμφανίστηκαν από το πουθενά εκατοντάδες χιλιάδες υποτιθέμενοι συνεταιρισμοί. Μετά από μερικά χρόνια το μεγαλύτερο μέρος αυτών των νέων συνεταιρισμών έκλεισαν. Το σύστημα δεν λειτούργησε και οδήγησε στη διαφθορά. Οι λίγοι που παραμένουν ακόμη μέχρι σήμερα είναι βασικά καπιταλιστικές εταιρείες χρησιμοποιώντας σαν έμβλημα την κίτρινη σφραγίδα με τα τρία πράσινα έλατα – το διεθνές σύμβολο των συνεταιρισμών.

Η γέννηση της… ουτοπίας

Η Σεκοσεσόλα αντιθέτως πέρασε από μια διαδικασία σχηματισμού που διήρκησε πάνω από 40 χρόνια. Ξεκίνησαν το 1967 με ένα γραφείο τελετών και την υπηρεσία τοπικής μεταφοράς. Τα λεωφορεία αυτά καταστράφηκαν σε ένα σαμποτάζ υποκινούμενο από πολιτικούς που είδαν στον συνεταιρισμό αυτόν έναν πολιτικό κίνδυνο, καθώς λειτουργούσε καλύτερα από τις δημόσιες υπηρεσίες. Έτσι ο συνεταιρισμός βρέθηκε ξαφνικά με ένα τεράστιο χρέος που έπρεπε με κάποιο τρόπο να πληρώθει. Γι’αυτό οδηγήθηκαν στην ιδέα των παζαριών και στην ενσωμάτωση αγροτικών συνεταιρισμών στο γενικό δίκτυο. Τελικά, μετά απο 2 δεκαετίες σκληρής δουλειάς και χαμηλής έως ανύπαρκτης χρηματικής αποζημίωσης για τα μέλη, κατάφεραν να ξεπληρώσουν το σύνολο του χρέους, αυξάνοντας από εκεί και έπειτα τους μισθούς και την επένδυση σε κοινωνικές υπηρεσίες. Συνεπώς, χρειάζεται φοβερή υπομονή και επιμονή για την ολοκλήρωση τέτοιων έργων. Όπως είπε και ο πολιτειολόγος Τζον Χολογουέι, όταν επισκέφθηκε την Σεκοσεσόλα: «Η επανάσταση είναι μια σούπα που μπορεί να μαγειρευτεί μόνο σιγοβράζοντας».

Κατά την γνώμη των εργατών της Σεκοσεσόλα η ελεημοσύνη και η φιλανθρωπία δεν αποτελεί διέξοδο από την φτώχεια. Έτσι ένα απο τα σλόγκαν τους βασίζεται στο κινέζικο ρητό που λέει οτί αντί να δίνεις ψάρι στον φτωχό, καλύτερο είναι να τον μάθεις να ψαρεύει. Εκείνοι όμως το επεκτείνουν αυτό και λένε πως δεν φτανει να διδάξεις το ψάρεμα σε κάποιον, αλλά πρέπει να «ψαρεύουμε όλοι μαζί» και μέσα από την κοινή εμπειρία μαθαίνουν συλλογικά και προχωράνε. Πράγματι, οι σύντροφοι και συντρόφισσες μορφώνονται μέσα από την εργασία. Υπάρχουν αρκετοί που δεν έχουν τελειώσει ούτε το δημοτικό, ξεκίνησαν στο χωράφι ή στο παζάρι και τώρα ασκούν την δουλειά του λογιστή, έμαθαν να οδηγούν ή έγιναν βελονιστές.

Οι δυσκολίες

Βέβαια δεν είναι όλα ρόδινα ούτε στην «ουτοπία» της Σεκοσεσόλα. Ένα μεγάλο πρόβλημα παρουσιάζεται με την «αυτο-εκμετάλλευση». Οι εργάτες δουλεύουν πάρα πολύ με ελάχιστα διαλείμματα, άδειες και λίγα ρεπό που συχνά οδηγεί σε προβλήματα υγείας. Κανείς δεν ομολογεί ότι χρειάζεται ξεκούραση μήπως φανεί στους συντρόφους ως τεμπελιά. Όταν δεν υπάρχει αφεντικό, όλοι οι εργάτες γίνονται τα μάτια ενός συλλογικού αφεντικού και η κοινωνική πίεση είναι αποτελεσματική στην επιβολή πειθαρχίας. Τέτοιες κριτικές προβληματίζουν τις συνελεύσεις, οι οποίες προσπαθούν να βρουν λύσεις μέσα από χρονοβόρες συζητήσεις. Για αυτό και η Σεκοσεσόλα δεν είναι μια στατική οργάνωση αλλά ένας δυναμικός οργανισμός που αλλάζει και εξελίσσεται συνεχώς, βεβαίως μέσα σε μεγάλα χρονικά διαστήματα, με αργό ρυθμό.

Αλλά θα μπορούσε γενικά να λειτουργήσει και διαφορετικά; Είναι δυνατή η ίδια απόδοση με λιγότερη δουλειά, λιγότερη πίεση και περισσότερες ελευθερίες; Θα μπορούσε να λειτουργήσει αυτό και στην Ευρώπη, όπου η ατομική ελευθερία είναι τόσο κεντρική;

Μπορούμε να μάθουμε πολλά από «τον Νότο». Ένα σημαντικό προτέρημα που έχει η Σεκοσεσόλα σε σχέση με ανάλογες δομές στην Ελλάδα, εκτός από μια γενικά πιο υποστηρικτική νομοθεσία, είναι ότι έχουν δημιουργήσει μια ολόκληρη αλυσίδα παραγωγής που τους ξελαφρώνει από μερικούς εξαναγκασμούς του καπιταλισμού, στον οποίο βεβαίως είναι ακόμα εκτεθειμένοι. Ο καπιταλιστικός ανταγωνισμός μπορεί να θέσει και εναλλακτικούς συνεταιρισμούς σε σοβαρό κίνδυνο εάν δεν λάβουν επαρκή μέτρα όπως π.χ. τη δημιουργία ενός δικτύου εμπορίας με όρους αλληλέγγυας οικονομίας.

Εφόσον η Ελλάδα περνάει μια περίοδο παρόμοια με τις εμπειρίες πολλών χωρών της Λατινικής Αμερικής στις δεκαετίες του ‘80 και ‘90, ίσως μπορούμε να μάθουμε από τους τρόπους αντίδρασης και τις διεξόδους δημιουργικών και ανυπότακτων εργατών, ώστε να μην ξεκινήσουμε κι εμείς από το μηδέν, να μην κάνουμε τα ίδια λάθη και να προσπαθήσουμε να εφαρμόσουμε ιδέες με τον δικό μας τρόπο που λειτούργησαν στο Μεξικό, την Αργεντινή, την Βολιβία… ή την Βενεζουέλα στην προσπάθεια της ενίσχυσης της εργατικής εξουσίας στην κοινωνία και του εργατικού και κοινωνικού έλέγχου στα μέσα παραγωγής.

Πηγή: Από Κοινού