Εκλογές, κόμματα, και κινήματα: Προβληματισμοί από το παράδειγμα της Αργεντινής

"Η πραγματική δημοκρατία βρίσκεται στους δρόμους", "Να φύγουν όλοι"

Τραβώντας το φρένο κινδύνου

Της Marina Sitrin*

"Ο Μαρξ είπε ότι οι επαναστάσεις είναι η ατμομηχανή της παγκόσμιας ιστορίας. Ίσως, όμως, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Μπορεί οι επαναστάσεις να είναι η πράξη με την οποία η ανθρωπότητα που ταξιδεύει μέσα στο τρένο τραβάει το φρένο κινδύνου". Τα λόγια του Walter Benjamin ταιριάζουν απόλυτα με ό,τι συνέβη σε όλο τον κόσμο το 2011 και σε πολλά μέρη πριν από αυτό, και πολύ νοτιότερα, από την Τσιάπας και την Οαχάκα του Μεξικού έως την Αργεντινή. Τα κινήματά μας είναι η κραυγή του "Όχι!". Το "Φτάνει πια!". Το "Να φύγουν όλοι!". Είναι η συλλογική άρνησή μας να παραμείνουμε παθητικοί σε μια αφόρητη κατάσταση. Και έτσι εμείς τραβάμε το φρένο κινδύνου, παγώνουμε το χρόνο, και αρχίζουμε να δημιουργούμε κάτι καινούργιο. Δεν είμαστε καν σίγουροι τι είναι αυτό. Ξέρουμε ότι θέλουμε να δημιουργήσουμε ανοιχτό χώρο. Το με τι μοιάζει το ανακαλύπτουμε μαζί, καθώς δημιουργούμε, και από το πώς δημιουργούμε: μαζί, οριζόντια και με επίδραση. Τι κάνουμε και πώς το κάνουμε είναι άρρηκτα συνδεδεμένα, και τα δύο είναι μέρος αυτού του προεικονιστικού κινήματος.

Μερικοί ανοικτοί κίνδυνοι

Σε αυτές τις στιγμές της κρίσης οι άνθρωποι ενώνονται, κοιτάζει ο ένας τον άλλον, και δημιουργούν νέες υποστηρικτικές σχέσεις. Οι δεσμοί αυτοί μπορεί να είναι από τους πιο όμορφους και αλληλέγγυους που έχουμε βιώσει ποτέ. Μπορούν επίσης να είναι από τους πιο εφήμερους. Ξανά και ξανά, θεσμικές δυνάμεις καταστέλλουν και σφετερίζονται τις σχέσεις αυτές, ή η δυσπιστία προκαλεί τη διάρρηξη των δικτύων μας από μέσα. Πώς μπορούμε να αποτρέψουμε αυτή τη διάλυση; Πώς μπορούμε να επιφέρουμε διαρκείς στιγμές όπου ανοίγονται ρωγμές στην ιστορία, η φαντασία μας είναι απελευθερωμένη και είμαστε ικανοί να οραματιστούμε και να δημιουργήσουμε νέα τοπία προς νέους ορίζοντες; Παρακάτω, θα διατυπώσω μερικές από τις δυνητικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε ως κίνημα, εξετάζοντας το παράδειγμα της Αργεντινής, όπου τα αυτόνομα κινήματα έχουν τώρα δέκα χρόνια εμπειρίας. Χρησιμοποιώ τα παραδείγματα των αριστερών πολιτικών κομμάτων και του κράτους, αλλά οι προκλήσεις είναι πολλές και το ζήτημα είναι να ξεκινήσει μια ανοιχτή συζήτηση σχετικά με αυτές τις προκλήσεις έτσι ώστε να τις ξεπεράσουμε, ή ακόμα καλύτερα, να τις αποφύγουμε.

Η διαταραχή του πολιτικού κόμματος

Οι σχέσεις που δημιουργούμε στα κινήματά μας επιχειρούν να ανοίξουν χώρο για όλους τους ανθρώπους που συμφωνούν με ένα σύνολο αρχών χειραφέτησης. Το κίνημα Occupy δεν δημιουργεί δομές μελών ή τρόπων συμπεριφοράς - οποιοσδήποτε είναι ευπρόσδεκτος. Αυτή η ένταξη είναι τόσο η δύναμή μας όσο και δυνητική αδυναμία, αν δεν σκεφτόμαστε προσεκτικά τι μπορεί να συμβεί σε αυτούς τους ανοιχτούς χώρους και δεν οργανωνόμαστε ανάλογα.

Στην Αργεντινή, μετά τη λαϊκή εξέγερση το 2001, οι άνθρωποι σχημάτισαν εκατοντάδες συνελεύσεις γειτονιάς, οι οποίες χρησιμοποιούσαν την οριζοντιότητα, όμοια με αυτό που προσπαθεί να δημιουργήσει το κίνημα Occupy με τις γενικές συνελεύσεις σε γειτονιές, κωμοπόλεις, και πόλεις - δημιουργώντας νέες σχέσεις καθώς προσπαθούν να καλύψουν τις βασικές ανάγκες. Ενώ οι συνελεύσεις γειτονιάς αντιμετώπιζαν πολυάριθμες προκλήσεις, μία από τις πιο αποσταθεροποιητικές ήταν η διαταραχή του αριστερού πολιτικού κόμματος. Αυτή η παρεμβολή πήρε πολλές μορφές: προσπάθεια ελέγχου της ημερήσιας διάταξης των συνελεύσεων· φόρτωση του καταλόγου των ομιλητών με μέλη του κόμματος, ώστε να κυριαρχήσει στη συζήτηση· ακόμη και οργάνωση εκστρατειών διαταραχής, ειδικά σε συνελεύσεις συνελεύσεων (όπου πολλές εκατοντάδες συνελεύσεις συνευρίσκονταν για τη λήψη κοινών αποφάσεων). Εκεί, μέλη του κόμματος κινητοποιούνταν για να διακόψουν τη συνέλευση, φωνάζοντας εκτός σειράς, προβάλλοντας αιτήματα, όπως το τέλος του ιμπεριαλισμού τώρα, ή την ανάγκη για ένα σχέδιο δέκα σημείων για την απελευθέρωση των γυναικών – όλα για να αποφασιστούν εκείνο το βράδυ. Πιο ύπουλα, μέλη του κόμματος συχνά δεν φανερώνονταν ως μέλη μιας ομάδας, έτσι ώστε να φαίνεται ότι είναι απλώς παθιασμένοι συμμετέχοντες. Αυτό το τέχνασμα, φυσικά, αναδεικνύει την πιο υπέροχη των δημοκρατικών μας παρορμήσεων, που είναι να είμαστε σίγουροι ότι οι άνθρωποι αυτοί έχουν πλήρως ακουστεί. Αλλά αν η δική τους ατζέντα δεν είναι ειλικρινής, είναι δημοκρατικό να τους αφήνεται χώρος να εγείρουν αξιώσεις επί της ομάδας;

Οι ανοικτές και οριζόντιες συνελεύσεις μας είναι η δύναμή μας, αλλά μας αφήνουν ευάλωτους σε αυτούς που διαταράσσουν ή εκτρέπουν την ατζέντα. Έχοντας αρχές ενότητας βασισμένες σε πολιτικές συμφωνίες και κανόνες συμπεριφοράς, υποστηριζόμενες από τους τρόπους υλοποίησης αυτών των συμφωνιών, δημιουργούμε ελεύθερους χώρους με περιορισμένη διαταραχή. Η συζήτηση εδώ δεν είναι εναντίον κάποιας συγκεκριμένης ομάδας ή οργανισμού (αν και όχι για την υποστήριξή τους, από την άλλη), αλλά για να επισημανθεί η συμπεριφορά. Δεν πρόκειται για το ότι αυτοί είναι κακοί, αλλά για το πώς θα γίνουμε εμείς καλύτεροι.

Εκλογές και κράτος

Οι εθνικές εκλογές στην Αργεντινή δημιούργησαν επίσης μεγάλο αποπροσανατολισμό και αποστράτευση στα κινήματα. Το 2001, η εξέγερση εξανάγκασε, με τη λαϊκή δύναμη, σε απόσυρση πέντε διαδοχικές κυβερνήσεις. Η νομιμότητα του κράτους ήταν υπό αμφισβήτηση. Οι άνθρωποι οργάνωναν συνελεύσεις στις γειτονιές, τα κινήματα ανέργων αναπτύσσονταν ραγδαία, και οι εργαζόμενοι, χρησιμοποιώντας οριζοντιότητα, ανακτούσαν χώρους εργασίας, χωρίς αφεντικά ή ιεραρχία. Το κράτος απάντησε με άμεση καταστολή, προσεταιρισμό και προσπάθειες επαναθεσμοποίησης: δημοφιλείς εκλογές. Οι άνθρωποι σχεδίασαν μποϊκοτάρισμα των εκλογών και σχημάτισαν συνελεύσεις των συνελεύσεων, δημιουργώντας μιαν εν δυνάμει κατάσταση δυαδικής εξουσίας. Τότε εμφανίστηκε ένας ακροδεξιός υποψήφιος, ο οποίος ευθύνεται για τις ιδιωτικοποιήσεις της τελευταίας δεκαετίας και κατέβηκε στις εκλογές με τη λίστα του "νόμου και της τάξης". Ο φόβος διαπότισε τα κινήματα, και οι συζητήσεις στράφηκαν στο τι να κάνουμε -να ψηφίσουμε; να μην ψηφίσουμε; να οργανωθούμε εναντίον των υποψηφίων;- αντικαθιστώντας την ατζέντα των κινημάτων με εκείνη του κράτους. Ο κεντρώος υποψήφιος κέρδισε, αλλά με τίμημα την απώλεια της δυναμικής του κινήματος και την αλλαγή στο σημείο αναφοράς του. Οι άνθρωποι τοποθετήθηκαν σε σχέση με τις πιθανές και πραγματικές προσφορές του κράτους και όχι σε σχέση με τις εναλλακτικές δυνάμεις που αναπτύσσονταν από τα κινήματα.

Χρόνια αργότερα, πολλοί προβληματίζονται σχετικά με το ζήτημα των εκλογών και του κράτους με διαφορετικό τρόπο. Η προοπτική δεν είναι ένα συνολικό μποϊκοτάζ. Το πιο σημαντικό, ωστόσο, είναι να διατηρήσουμε την ημερήσια διάταξη των κινημάτων και -από το σημείο αναφοράς του κινήματος- να αποφασίσουμε στρατηγικά για τη σχέση με τις θεσμικές δυνάμεις. Κάποιοι έχουν χαρακτηρίσει αυτή τη στρατηγική ως "με, κατά και πέρα από το κράτος". Σε αυτή την κατεύθυνση, κατά τις τελευταίες εκλογές, μία συμμετέχουσα στο κίνημα εξήγησε ότι η άποψή της ήταν "ψηφίζω και τρέχω". Εξήγησε ότι γίνονται σκοπίμως ελάχιστες συζητήσεις στις συνελεύσεις σχετικά με τις τρέχουσες εκλογές. Παρομοίως, η άποψή της ως προς την υλική υποστήριξη είναι να πάρουν οι συμμετέχοντες στο κίνημα ό,τι μπορούν να πάρουν, υπό τον όρο ότι διατηρούν τη δική τους ατζέντα. Μόλις το κράτος θέσει απαιτήσεις ή όρους για την προσφορά, οι άνθρωποι πρέπει να τρέξουν μακριά.

Η πολιτική των κινημάτων μας σημαίνει αναγκαία ότι το κράτος δεν μπορεί να λύσει τα προβλήματα της κοινωνίας. Το κράτος, είτε καπιταλιστικό είτε σοσιαλιστικό, δεν μπορεί να είναι ο απελευθερωτικός παράγοντας της αλλαγής. Ωστόσο, όταν τα κινήματα προσπαθούν να εργαστούν έξω από το κράτος και χωρίς συνειδητή εμπλοκή με αυτό, το κράτος συνέχεια ασχολείται με μας, μέσω της άμεσης καταστολής και αμέτρητων συγκαλυμμένων τακτικών. Το σημείο αναφοράς μας θα πρέπει να εξακολουθήσει να είναι η δημιουργία αμεσοδημοκρατικών χώρων, αλλά πρέπει επίσης να βρούμε τρόπους να διαπραγματευτούμε τα θέματα της θεσμικής δύναμης, διατηρώντας παράλληλα την ατζέντα μας.

* Η Marina Sitrin ήταν παρούσα στην εξέγερση στην Αργεντινή και έχει επιμεληθεί ένα βιβλίο μαρτυριών από εκείνη την περίοδο, το οποίο έχει αποδοθεί στα ελληνικά ως «Οριζοντιότητα – Φωνές λαϊκής εξουσίας στην Αργεντινή», κοινή έκδοση (Ιούνιος 2011) των: Συνέλευση για την Κυκλοφορία των Αγώνων, Πρωτοβουλία Κατοίκων Καισαριανής, Αυτόνομη Συνέλευση Ζωγράφου, Ανοιχτή Συνέλευση Κατοίκων Αγίας Παρασκευής, Ανοιχτή Λαϊκή Συνέλευση Αγίου Δημητρίου, Συνέλευση Κατοίκων Βύρωνα-Παγκρατίου-Καισαριανής.

Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο 2o τεύχος (Μάρτιος 2012) του περιοδικού Tidal, θεωρητικό έντυπο του κινήματος Occupy Wall Street.

Μετάφραση: Δ.Κ.

Το πρωτότυπο κείμενο