Του Simone Cicero*
Η θεμελιώδης
στιγμή κατά την οποία ο σχεδιασμός
γίνεται πολιτικό εργαλείο έχει φτάσει.
Όπως κι αν επιλέγουμε να ονομαστεί -P2P
πολιτισμός, κίνημα ομότιμης παραγωγής,
ανοιχτός P2P σχεδιασμός- θα είμαστε σε
θέση να βρούμε ένα νέο νόημα συνεργατικά;
Θα είμαστε σε θέση να συμμετάσχουμε με
πεποίθηση στην επανάσταση που βρίσκεται
μπροστά μας;
"Οικονομολόγοι
και θεωρητικοί της καινοτομίας, όπως ο
Jeremy Rifkin, ο Yochai Benkler, ο Michel Bauwens, και αρκετοί
άλλοι έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα
ότι η τρίτη βιομηχανική επανάσταση
είναι μπροστά μας'', είναι οι πρώτες
λέξεις μιας πρόσφατα δημοσιευμένης
έρευνας από το Statistical
Studies of Peer Production.
Είναι πράγματι
δύσκολο να μη σημειωθεί με ικανοποίηση
η επιτυχία και η αυξανόμενη αναγνώριση
της ομότιμης παραγωγής -η αποκεντρωμένη
εναλλακτική στη μεγάλης κλίμακας
βιομηχανική παραγωγή θεωρητικοποιήθηκε
το 2006 από τον καθηγητή Yochai Benkler στο βιβλίο
του The
Wealth of Networks (Ο πλούτος
των Δικτύων)-
στη σκηνή του δικτύου και στην
πραγματικότητα.
Ο Economist έχει
αφιερώσει μια ολόκληρη έκθεση για το
φαινόμενο. Εμπειρογνώμονες, όπως ο
Michel Bauwens (ιδρυτής του P2P
Foundation) έχουν προσκληθεί να
μιλήσουν για το θέμα ακόμη και στην
Ακαδημία Κοινωνικών Επιστημών του
Βατικανού. Για πρώτη φορά, είχα από πρώτο
χέρι την εμπειρία του έντονου ενδιαφέροντος
για το θέμα, όταν δημοσιεύθηκε πρόσφατα
διάλεξή
μου για τη συνεργατική παραγωγή και το
P2P, και έλαβα περίπου τριάντα χιλιάδες
επισκέψεις σε μόλις δύο ημέρες.
Ωστόσο, πέρα
από την αξιολόγηση του πώς αυτό το
παράδειγμα διεισδύει στη σημερινή
πραγματικότητα, ίσως θα πρέπει να
σκεφτούμε περισσότερο για το ποια
φαίνεται να είναι τα αδυσώπητα γεγονότα
που οδήγησαν σε τέτοια ξαφνική και
μεγάλη επιτυχία.
Ο πολιτισμός
του μαζικού σχεδιασμού, της μόδας, της
μεγάλης κλίμακας παραγωγής έχει
δημιουργήσει μια κοινωνία δομημένη από
αποφάσεις που λαμβάνονται από πάνω προς
τα κάτω, που αποτελείται από σύνθετες
δομές (παραγωγή, εκπαίδευση, εργασία...)
και προκαθορισμένες διαδρομές. Σήμερα,
η εκπαίδευση μάς προετοιμάζει για να
εκτελέσουμε μια εργασία -μερικές φορές
οποιαδήποτε εργασία- που μας πληρώνει
όσον αφορά του τι μπορούμε να κατέχουμε
και να καταναλώνουμε ή, με άλλα λόγια,
για τα αγαθά που ο σχεδιασμός και η
μαζική παραγωγή θεωρούν ότι είναι για
την ικανοποίησή μας - τουλάχιστον
μερικώς.
Έχουμε παράγει
τεχνητές ανάγκες για χρόνια υπό αυτό
το μάντρα, δημιουργώντας σχεδόν ανύπαρκτες
αναγκαιότητες που είναι άμεσα διαθέσιμες
και εύκολο να περιγραφούν, αντί για
διερεύνηση των προβλημάτων και των
πραγματικών αναγκών των ανθρώπων και
των κοινωνιών. Η καινοτομία και το νόημα
έχουν περιοριστεί, παγιδευτεί και πνιγεί
από μηχανισμούς προστασίας, μονοπώλια,
διπλώματα ευρεσιτεχνίας και πνευματικά
δικαιώματα.
Η μετριότητα
είναι παρωχημένη
Η ανταγωνιστική
κοινωνία και η βιομηχανική παραγωγή
έχουν παράγει μετριότητα. Σήμερα, η
μεγάλη είδηση είναι ότι η μετριότητα
είναι παρωχημένη. Η ριζική, συστημική
κρίση όσον αφορά το κεφάλαιο και, τελικά,
το χρήμα, βασίζεται σε αυτό το πολιτιστικό
υπόβαθρο. Το χρήμα έχει γίνει παράλογα
περιορισμένο, μη διαθέσιμο και ανίκανο
να διαμορφώσει τις ανταλλαγές που
χρησιμεύουν για να δοθεί προτεραιότητα
στη νέα λειτουργία της, χωρίς αποκλεισμούς
και περισσότερο ισότιμης, συνεργατικής
παραγωγής.
Η θεμελιώδης
στιγμή κατά την οποία ο σχεδιασμός
γίνεται πολιτικό εργαλείο έχει φτάσει.
Μπορεί να ονομαστεί P2P πολιτισμός, κίνημα
ομότιμης παραγωγής, ανοιχτός P2P σχεδιασμός.
Όπως κι αν επιλέξουμε να ονομαστεί,
πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι κάτι
θεμελιώδες συμβαίνει, και η προσδοκώμενη
τρίτη βιομηχανική επανάσταση προορίζεται
να είναι επίσης μια κοινωνική και
πολιτιστική επανάσταση.
Τώρα που η ανάγκη
για μεγάλης κλίμακας παραγωγή υποχωρεί
λόγω του κρυσταλλικού εκδημοκρατισμού
των μέσων παραγωγής -τώρα μόνο συνδέεται
με τον παράγοντα χρόνο ο οποίος συμπιέζεται
ραγδαία κάθε μέρα- η συνεργατική
επανάσταση που βρίσκεται σε εξέλιξη
έχει τοποθετήσει τους ανθρώπους, ως
δρώντες στις κοινότητές τους, στο κέντρο
της πράξης της παραγωγής, εξανθρωπίζοντάς
την.
Το DIY (Do It Yourself)
και το P2P είναι εκδηλώσεις ανεξαρτησίας
από το κεφάλαιο, από εθνικούς και διεθνείς
οργανισμούς, από την αγορά. Είναι
πρόσκληση για ένα ρόλο πρώτου προσώπου
και παραδοχή της ευθύνης του ατόμου ως
δρων μαζί με τη φυλή του.
Ο σχεδιασμός ο
ίδιος είναι “φυλετικοποιημένος”. Πριν
από λίγες ημέρες διάβασα ένα φανταστικό
post
που τα λέει όλα, καθαρά, με λίγα απλά
λόγια: “Αν είστε τυχεροί θα έχετε
χρήστες, όχι πελάτες. Οι πελάτες είναι
σχεδόν ανύπαρκτοι στον δημιουργικό
κόσμο τώρα.” Σε ανταπόκριση προς τον
ενσυναίσθητο σχεδιασμό, η κατασκευή θα
γίνει ρευστή και εκτυλισσόμενη σε
πραγματικό χρόνο. Παραγωγή θα γίνεται
μόνο όταν υπάρχει ζήτηση -και όχι μια
στιγμή πριν-, απλώς επειδή δεν είναι
περισσότερο απαραίτητη.
Ποια υποδομή;
Ενώ δεν μπορούμε
να μην παραδοθούμε με ενθουσιασμό σε
αυτή την επανάσταση που περιστρέφεται
γύρω από το νόημα -από διαφορετικές
οπτικές γωνίες-, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε
την τεράστια αλλαγή που πρέπει να συμβεί
ώστε να αδράξουμε αυτήν την ευκαιρία.
Χρειαζόμαστε
μια νέα πολιτισμική υποδομή, έναν πλούτο
κοινής γνώσης, κάτι που έχει αρχίσει να
έρχεται στο προσκήνιο σε έργα όπως το
Global
Village Construction Set από το Open
Source Ecology ή σε διαδικασίες όπως το Extreme
Manufacturing, μία ευέλικτη, μερικές
φορές εθελοντική και συνεργατική
διαδικασία κατασκευής που αναπτύσσεται
για να εξυπηρετήσει το κοινό όφελος.
Ένα νέο
κατανεμημένο δίκτυο χώρων πολιτισμικής
και απτής παραγωγής πρέπει να εδραιωθεί.
Το δίκτυο θα προέλθει από εργαστήρια
κατασκευής (fablabs)
και χώρους δημιουργίας (makerspaces και
hackerspaces)
-τα νέα εργοστάσια- σε όλο τον κόσμο, ή
από φιλόδοξα σχέδια όπως το ιταλικό
Bottega
21: πρωτοβουλίες που ενώνουν
την υπάρχουσα πολιτιστική κληρονομιά
τόπων και παραδόσεων με τις διαθέσιμες
σήμερα τεχνολογίες.
Αλλά αυτό δεν
θα είναι αρκετό. Θα είναι επίσης απαραίτητο
να αναπτυχθεί μια νέα σύλληψη της
εφοδιαστικής αλυσίδας. Η έρευνα θα μας
δώσει νέα υλικά -ευπροσάρμοστα, ανοικτά
υλικά, άμεσα διαθέσιμα και ανακυκλώσιμα
σε τοπικό επίπεδο- ενώ ο ίδιος ο σχεδιασμός
πρέπει να είναι ανεξάρτητος από ειδικά
υλικά, κάτι που συνεπάγεται τοπική
παραγωγή, με βάση τοπικές πρώτες ύλες
και πόρους.
Ακόμη πιο
ενδιαφέρον τα επόμενα χρόνια θα είναι
να αναλύσουμε τις επιπτώσεις που ο
επανασχεδιασμός της παραγωγής σε ένα
κατανεμημένο και P2P μοντέλο θα έχει σε
τέτοιες σφαίρες όπως η εκπαίδευση, η
κατάρτιση ή η εργασία. Σε μια κατάσταση
όπου η διαθεσιμότητα των παραδοσιακών
βιομηχανικών θέσεων εργασίας μειώνεται,
θα έχουμε περισσότερο χρόνο να αφιερώσουμε
στην εναλλακτική οικονομία -που βασίζεται
στην ανταλλαγή και την κοινωνική
εμπιστοσύνη- από την οποία θα λαμβάνουμε
και θα συνεισφέρουμε τους πόρους μας,
την εργασία μας και τη δέσμευσή μας.
Νέες δεξιότητες
θα χρειαστούν για να επανατοποθετήσουμε
τη νέα και ανεξάρτητη παραγωγή. Θα
χρειαστεί να διδάξουμε ένα νέο τρόπο
σχεδιασμού που είναι σπονδυλωτός και
ανοιχτός στην καινοτομία και την αλλαγή.
Θα χρειαστούμε ανθρώπους που μπορούν
να διαχειριστούν άτυπους χώρους παραγωγής
ως συντονιστές. Θα διδάξουμε τους μαθητές
να ερευνήσουν, να ανακαλύψουν και να
δημιουργήσουν εργασίες, προϊόντα και
υπηρεσίες που χρειάζεται η κοινότητα,
αντί να ακολουθήσουμε απλώς οποιοδήποτε
παλαιό πρόγραμμα σπουδών περιμένοντας
ένα "φάντασμα"-αγορά εργασίας για
να το διεκδικήσουν.
Ο Douglas Rushkoff
έγραψε
πριν από ένα σχεδόν χρόνο: "Αυτό που
πρέπει να αρχίσουμε να αναρωτιόμαστε
δεν είναι πώς θα απασχοληθούν όλοι οι
άνθρωποι που καθίστανται άνευ αντικειμένου
από την τεχνολογία, αλλά πώς μπορούμε
να οργανώσουμε μια κοινωνία γύρω από
κάτι άλλο εκτός της εργασίας; Μπορεί το
πνεύμα της επιχείρησης που σήμερα
συνδέεται με την "καριέρα" να
μετατοπιστεί σε κάτι εντελώς πιο
συνεργατικό, εμπρόθετο, και ακόμη πλήρες
νοήματος;"
Ίσως τότε, η πιο
σημαντική ερώτηση που πρέπει να απαντηθεί
είναι η εξής: τώρα που έχουμε τα εργαλεία,
θα είμαστε σε θέση να βρούμε ένα νέο
νόημα συνεργατικά; Θα είμαστε σε θέση
να συμμετάσχουμε με πεποίθηση στην
επανάσταση που που βρίσκεται μπροστά
μας;
*Δημοσιογράφος
και στρατηγικός αναλυτής
Μετάφραση: Κ.Χ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου