Oι νέοι παρίες - Η αντιμετώπιση των μεταναστών χωρίς χαρτιά στην Ελλάδα (και την Ευρώπη) μάς απειλεί όλους μας

του Σπύρου Μαρκέτου

Η επίσημη έκθεση σχετικά με τον σκανδαλώδη φόνο του Τζίμμυ Μουμπένγκα καθώς απευλαυνόταν από τη Βρετανία έφερε στο προσκήνιο το γενικότερο πρόβλημα της απάνθρωπης αντιμετώπισης των μεταναστών σε όλη την Ευρώπη. Συνηθίζουμε όλο και περισσότερο στη δαιμονοποίηση και την απανθρωποποίησή τους· ακόμη χειρότερα, η πρόσφατη κρατική καμπάνια, με τα φορτηγά που κυκλοφορούσαν στις φτωχογειτονιές κουβαλώντας τεράστιες πινακίδες «Γυρίστε σπίτι σας», προειδοποιεί ότι η μεταναστοφαγία μπορεί σύντομα να γίνει επίσημη πολιτική και στη Βρετανία. Ένα σύστημα σε κρίση χρειάζεται αποδιοπομπαίους τράγους, και οι μετανάστες είναι πολύ πιο σέξυ αποδιοπομπαίοι τράγοι από τους τραπεζίτες. Μήπως όμως άραγε όλα αυτά δεν είναι παρά προοίμιο μίας γενικότερης αυταρχικής στροφής; Απλά κοιτάξτε τι συμβαίνει στην Ελλάδα.

Ο κατατρεγμός μεταναστών και προσφύγων στην Ελλάδα περιγράφεται συχνά σε κείμενα και σε ταινίες. Το κράτος ωστόσο τόν επικροτεί. Πριν από τις εκλογές ο Σαμαράς, του οποίου οι ακροδεξιές καταβολές και συγγένειες δεν αποτελούν μυστικό, κατήγγειλε: «Η λαθρομετανάστευση είναι ένα πρόβλημα που διογκώνεται και κάνουμε ότι δεν το βλέπουμε. Οι πόλεις μας έχουν καταληφθεί από παράνομους μετανάστες, εμείς θα τις ανακαταλάβουμε». Αυτό βέβαια, από φιλευσπλαχνία για τα ελληνόπουλα: «Έχουν γεμίσει οι μετανάστες τα νηπιαγωγεία και οι Έλληνες δεν μπορούν να μπουν στον παιδικό σταθμό. Αυτό, τέρμα», προσέθεσε [http://www.lifo.gr/now/politics/11520]. Ο Δένδιας, υπουργός Δημόσιας Τάξης, ανέλυσε το ζήτημα σε βάθος: «το μεταναστευτικό ίσως είναι μεγαλύτερο πρόβλημα και από το οικονομικό». Τέτοιες επίσημες δηλώσεις δεν πείθουν βέβαια την αστυνομία ότι τα δικαιώματα των μεταναστών είναι ιερά και απαραβίαστα, ούτε βοηθούν να τα προστατεύουν καλύτερα η δικαιοσύνη και η διοίκηση. Οι πρόσφυγες που ζητούν άσυλο συστηματικά φυλακίζονται και υποβάλλονται σε απάνθρωπη ή εξευτελιστική συμπεριφορά. Αυτό δεν το λένε αριστεριστές, αλλά το ανώτατο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, που το 2011 απαγόρευσε την απέλαση αιτούντων άσυλο στην Ελλάδα γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο.

Αλλά ξεκίνησε στ’ αλήθεια από την Αθήνα η σήψη; Η ευρωπαϊκή πολιτική δεν έπαιξε μικρό ρόλο εδώ. Στοιχηματίζω ότι η οδηγία 2002/90/EC του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, της 28ης Νοεμβρίου του 2002, θα θεωρηθεί από τους αυριανούς ιστορικούς ανάλογη των νόμων που καταδίωκαν όσους βοηθούσαν μαύρους σκλάβους στις προεμφυλιακές ΗΠΑ. Καλεί σε ποινικοποίηση της «συνδρομής» κάθε «παράνομης εισόδου, μετακίνησης ή διαμονής» στη χώρα, ζητώντας επίσης να τιμωρούνται όσοι «συνδράμουν από πρόθεση» την «είσοδο ή μετακίνηση στην επικράτεια ενός κράτους-μέλους», ή ακόμη και την απλή διαμονή σε κάποιες περιπτώσεις. Ασαφείς όροι όπως «συνδρομή» μπορούν να ερμηνευτούν τόσο ξεχειλωμένα, ώστε να ποινικοποιείται οποιαδήποτε κοινωνική συναναστροφή με μετανάστες. Αποτέλεσμα; η ρατσιστική συμπεριφορά γίνεται συνήθεια, και τελικά ο ρατσισμός αναγορεύεται σε κοινή λογική.

Η ελληνική νομοθεσία εναρμονίστηκε με την ευρωπαϊκή οδηγία το 2005, απαγορεύοντας την παροχή βοήθειας, με οποιονδήποτε τρόπο, σε μετανάστες χωρίς χαρτιά. Αλλά πως να ξεχωρίσει κανείς τους νόμιμους από τους παράτυπους μετανάστες; Μάλλον αδύνατο, έτσι δεν είναι; Μάλιστα, πολλοί από τους λεγόμενους ‘λαθρομετανάστες’, όπως απαράδεκτα ονομάζονται από τη δεξιά, ζούσαν νόμιμα στη χώρα για δεκαετίες, αλλά έχασαν το δικαίωμα παραμονής επειδή πτώχευσε ο εργοδότης τους ή άλλαξε κάποιος νόμος. Φέτος το Συμβούλιο της Επικρατείας ακύρωσε έναν νόμο του 2010 που απένειμε ελληνική ιθαγένεια σε κάποιες κατηγορίες παιδιών μεταναστών, μετατρέποντας έτσι χιλιάδες παιδιά σε παράνομους μετανάστες μόλις κλείνουν τα δεκαοχτώ – παιδιά που συχνά γνωρίζουν μόνο την ελληνική γλώσσα και κουλτούρα, και δεν έχουν βρεθεί ποτέ στο εξωτερικό. Κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων χρόνων οι νόμιμοι μετανάστες μειώθηκαν από εξακόσιες σε πεντακόσιες χιλιάδες.

Με απλά λόγια, ο σημερινός νόμος καλεί τους πολίτες να αποφεύγουν γενικά τους μετανάστες και τους πρόσφυγες που ζητούν άσυλο. Αν βρεθείς κοντά σε κάποιον που μοιάζει μετανάστης, μπορεί να τού παρέχεις «διευκόλυνση» ή «συνδρομή», και να βρεθείς κατηγορούμενος. Πόσο επιτρέπεται να πλησιάσεις νόμιμα; Ταξιτζήδες έχασαν τις άδειες και τα οχήματά τους, ή και φυλακίστηκαν ακόμα, επειδή έτυχε να μεταφέρουν μετανάστες χωρίς χαρτιά από τα κτελ στο κέντρο της πόλης. Το κράτος τούς ζητά ουσιαστικά να ελέγχουν τα χαρτιά των επιβατών, με αποτέλεσμα να μη μεταφέρουν ξένους που δεν μοιάζουν εύποροι. Ταβέρνες αρνούνται να σερβίρουν μετανάστες, φαινόμενο αδιανόητο μέχρι πριν από λίγα χρόνια. Αν έχεις νοικιάσει ένα διαμέρισμα σε μια οικογένεια νόμιμων μεταναστών και αργότερα κάποιος από αυτούς χάσει το δικαίωμα παραμονής, επειδή απολύθηκε ή έκλεισε τα δεκαοχτώ, μπορεί να φορτωθείς πολύ σοβαρές κατηγορίες. Επομένως, αν μοιάζεις με μετανάστη γίνεσαι παρίας, σαν εκείνη την κάστα ανθρώπων στην παλιά Ινδία που κανείς δεν επιτρεπόταν να πλησιάσει. Απ’ όσο γνωρίζω, δεν έχουν ακόμη απαγγελθεί κατηγορίες σε γιατρούς που δέχτηκαν να περιθάλψουν παρίες, αλλά ο νόμος το επιτάσσει σαφώς. Ένας άλλος ακροδεξιός υπουργός, ο Άδωνις Γεωργιάδης, ήδη πιέζει τα δημόσια νοσοκομεία να αντιμετωπίζουν διαφορετικά τους ξένους.

Ζεστό χρήμα

Όταν ξέσπασε η οικονομική κρίση, η Τρόικα ‘έσωσε’ με τα Μνημόνια την Ελλάδα και τώρα, πάνω από τρία χρόνια αργότερα, η χώρα παραπατά στο χείλος του γκρεμού. Με το χρέος να αυξάνεται ραγδαία και την οικονομία σε ελεύθερη πτώση, οι πολιτικές δομικής προσαρμογής φέρνουν κοινωνική πόλωση και λαϊκές κινητοποιήσεις. Μία ανθρωπιστική κρίση σε πλήρη κλίμακα ρημάζει μια χώρα που μέχρι πρόσφατα απολάμβανε μία από τις υψηλότερες θέσεις στον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης του ΟΗΕ. Προσπαθώντας να αποπροσανατολίσουν από τα συστημικά δεινά, το κράτος και τα ΜΜΕ ξεσπαθώνουν ενάντια στους νεοφερμένους. Ενθαρρύνουν μάλιστα την άνοδο ενός νεοναζιστικού κόμματος, στενά δεμένου με τα σώματα ασφαλείας, που προπαγανδίζει ανοιχτά τον διωγμό τους. Βαρόνοι της Νέας Δημοκρατίας και σύμβουλοι του πρωθυπουργού πιέζουν να γίνει το τρομοκρατικό ρατσιστικό πρόγραμμα της Χρυσής Αυγής κρατική πολιτική. Η επίθεση ενάντια στους ‘ξένους’ είναι επίθεση ενάντια στους εργαζόμενους συνολικά, με σκοπό να τούς διασπάσει και να τούς στρέψει τον έναν εναντίον του άλλου, ώστε να φαγώνονται μεταξύ τους και να αφήνουν στο απυρόβλητο εκείνους που κερδίζουν από τη λεγόμενη δομική προσαρμογή. Τα δικαιώματα που χάνουν πρώτοι οι μετανάστες αύριο τα χάνουμε όλοι μας.

Οι κυβερνήσεις των τριών τελευταίων χρόνων κατεδάφισαν το κοινωνικό κράτος και καταπόντισαν το βιοτικό επίπεδο, αλλά ποζάρουν σαν σωτήρες από τον πραγματικό εχθρό, που είναι φυσικά οι μετανάστες και οι πρόσφυγες. Περιφρονούν προκλητικά το σύνταγμα και τις διεθνείς συνθήκες που προστατεύουν τους νεοφερμένους, μολονότι αυτές δεσμεύουν επίσημα τη χώρα, και δεν δίνουν καμιά σημασία στην πίεση των κινημάτων ή ακόμη και στις δικαστικές αποφάσεις που τους δικαιώνουν. Αντίθετα, ύψωσαν τον φράχτη στα σύνορα με την Τουρκία κι έπειτα έστησαν μία σειρά από στρατόπεδα συγκέντρωσης (επίσημα, «κέντρα φιλοξενίας», όπου όμως οι κρατούμενοι αντιμετωπίζονται χειρότερα απ’ ό,τι στη φυλακή κι έχουν ακόμη λιγότερες ελευθερίες). Αστυνομεύουν τη θάλασσα με τη βοήθεια της Frontex, ενός ανεξέλεγκτου ευρωπαϊκού μηχανισμού που καταγγέλλεται διαρκώς για τις βάρβαρες επιχειρήσεις του. Με τη βοήθεια των λεγόμενων μέσων ενημέρωσης καλλιεργούν τον τρόμο ενάντια στις οροθετικές σεξουαλικές σκλάβες που τυχαίνει να έχουν ξένο διαβατήριο. Οι διαμαρτυρίες από την πλευρά της επίσημης αριστεράς είναι συγκρατημένες: η υπεράσπιση μεταναστών και προσφύγων δεν φέρνει ψήφους. Ο γενναίος δικαστής της Ηγουμενίτσας που έκρινε ότι κάποιοι μετανάστες νόμιμα απέδρασαν από την απάνθρωπη κράτησή τους παραμένει η εξαίρεση, με σχεδόν όλους τους συναδέλφους του να προτιμούν τη σιωπή. Έτσι, οι κυβερνήσεις προχώρησαν ένα βήμα παραπέρα στην εκστρατεία τους.

Το πογκρόμ που βαφτίστηκε Ξένιος Δίας συνεχίζεται εδώ και παραπάνω από ένα χρόνο. Μέχρι την άνοιξη του 2013 σήμανε μαζικές συλλήψεις, καταστροφές ζωών, εξευτελισμούς και κακομεταχείριση δεκάδων χιλιάδων μεταναστών και προσφύγων, από τους οποίους 79.981 αποδείχτηκε ότι ήταν νόμιμοι και μόνον 4.811 παράτυποι. Σύμφωνα με τα δικά της στοιχεία, η αστυνομία έκανε στην Αθήνα τους δύο πρώτους μήνες της επιχείρησης 16.580 ελέγχους ταυτοτήτων και 5.353 προσαγωγές, αλλά μόνον 26 συλλήψεις, πράγμα που σημαίνει ότι παραπάνω από το 99,5% εκείνων που έμοιαζαν ξένοι ταλαιπωρήθηκαν και στοχοποιήθηκαν χωρίς νόμιμο λόγο. Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, «η αστυνομία απλώνει υπερβολικά τα δίχτυα της προσπαθώντας να πιάσει όσο το δυνατόν περισσότερα άτομα και επιφυλάσσει σε άτομα που έχουν νόμιμο δικαίωμα να βρίσκονται στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένων τουριστών, μια αντιμετώπιση που απαγορεύεται από το διεθνές δίκαιο. Το δικαίωμα στην ελευθερία και την ασφάλεια του ατόμου αποτελεί θεμελιώδη αρχή του διεθνούς δικαίου ανθρωπίνων δικαιωμάτων». [http://www.hrw.org/sites/default/files/reports/greece0613gr_ForUpload_0.pdf] Ωστόσο το κράτος και τα μέσα ενημέρωσης θεώρησαν την επιχείρηση τεράστια επιτυχία.

Χάρη στον Ξένιο Δία, χιλιάδες μετανάστες χωρίς χαρτιά στάλθηκαν με συνοπτικές διαδικασίες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, παρ’ όλο που η ίδια η νομοθεσία της ΕΕ προβλέπει η στέρηση της ελευθερίας να αποφασίζεται πάντοτε σε ατομικό επίπεδο και μόνον ως έσχατη λύση. Αλλά το ελληνικό κράτος και οι ευρωπαϊκοί θεσμοί το έχουν βολικά ξεχάσει αυτό, όπως άλλωστε και όλοι οι αγοραίοι δημοσιογράφοι που γίνονται συνένοχοι στο έγκλημα. Ο Σαμαράς και ο Δένδιας δεν χάνουν καμιά ευκαιρία να διακηρύξουν ότι σκοπεύουν να κρατήσουν φυλακισμένους όλους τους χωρίς χαρτιά μέχρι την απέλασή τους, εκτός απ’ όσους εξασφαλίζουν διεθνή προστασία. Γιατί άραγε κανένας θεσμός της ΕΕ, ή ακόμη και οι ανθρωπιστικές οργανώσεις, δεν διαμαρτύρονται για αυτές τις ανατριχιαστικές επίσημες δηλώσεις;

Μία ιδιαίτερα ανησυχητική ένδειξη ότι εφαρμόζεται μια συστηματική πολιτική απανθρωποποίησης είναι η κράτηση και η απέλαση ασυνόδευτων ανηλίκων. «Είναι αδιανόητο», επέκριναν σοκαρισμένοι ευρωβουλευτές πέρισυ, «να επιτρέπεται, οπουδήποτε στην Ευρώπη, να κρατούνται παιδιά σε τέτοιες συνθήκες, στιβαγμένα σε δωμάτια με ελάχιστο φυσικό φως, ανύπαρκτες υποδομές υγιεινής, και ανεπαρκή ιατρική και ψυχολογική υποστήριξη, ανεπαρκή πρόσβαση σε τηλέφωνα, εκπαίδευση, ψυχαγωγία και δραστηριότητες, ή και απλή πρόσβαση σε ανθρώπους που θα μπορούσαν να τά βοηθήσουν, όπως δικηγόρους και κοινωνικούς λειτουργούς». Φυσικά δεν έχει ληφθεί κανένα μέτρο από τότε για να αλλάξει αυτή η πολιτική, που μόνον εγκληματική μπορεί να χαρακτηριστεί. Είναι δυνατόν οι θεσμοί -αστυνομία, δικαστές, διοίκηση- που τα καλύπτουν όλα αυτά, όταν δεν τα οργανώνουν οι ίδιοι, να προστατεύσουν ποτέ τα ανθρώπινα δικαιώματα;

Τα καλά και συμφέροντα

Το κυνήγι των απόκληρων δεν αντικατοπτρίζει μόνο τον θεσμικό ρατσισμό ή πολιτικές σκοπιμότητες: έχει ήδη γίνει ανθηρότατη βιομηχανία. «Η αντιμετώπιση του Εθνικού προβλήματος της λαθρομετανάστευσης έχει και κέρδη! Ζεστό ευρωπαϊκό χρήμα» τουίταρε η Γραμματέας Μεταναστευτικής Πολιτικής της Νέας Δημοκρατίας, Φωτεινή Πιπιλή. Το κόστος του σχετικού προγράμματος από 350 εκατομμύρια ευρώ το 2007-2013 θα φτάσει τα 500 εκατομμύρια το 2014, με το 95% να καλύπτονται από το Ταμείο Αλληλεγγύης της ΕΕ και το πρόγραμμα Διαχείρισης Μεταναστευτικών Ροών. Από την άλλη μεριά, το υπουργείο Υγείας πήρε μόνον 22 εκατομμύρια για να αντιμετωπίσει τις επείγουσες ανάγκες περίθαλψης των νεοφερμένων. Όσο και αν ο αστυνομικός σαδισμός και οι πολιτκές σκοπιμότητες χειροτερεύουν το πρόβλημα, οι ρίζες του σαφώς εντοπίζονται στις προτεραιότητες που έχουν θέσει οι Βρυξέλλες. Η «Ευρώπη Φρούριο» είναι ευρωπαϊκή πολιτική, όχι μόνον ελληνική. Η επιθετικότητα του Δένδια εκφράζει συναισθήματα κυρίαρχα και μέσα στα κόμματα εξουσίας, όχι μόνο στη Χρυσή Αυγή.

Οι επιχειρήσεις-σκούπα όμως είχαν και μία απροσδόκητη συνέπεια, καθώς απέδειξαν ότι οι χωρίς χαρτιά είναι πολύ λιγότεροι απ’ όσο φημολογείται. Ο πραγματικός τους αριθμός δεν δικαιολογεί πανικό. Στέλνονται ωστόσο στο γκουλάγκ των φρεσκοφτιαγμένων στρατόπεδων συγκέντρωσης, που σύντομα θα συμπληρωθούν και από άλλα, σε απομονωμένα νησιά όπου η επίβλεψη θα είναι αδύνατη και οι συνθήκες ακόμη πιο απάνθρωπες.

Το στρατόπεδο της Αμυγδαλέζας, έξω από την Αθήνα, έχει ονομαστεί το ελληνικό Γκουαντάναμο επειδή η διοίκησή του δεν προσποιείται καν ότι σέβεται το νόμο. Χτισμένο με χρηματοδότηση της ΕΕ και βιαστικά, πράγμα που σημαίνει ότι ξοδεύτηκαν χρήματα χωρίς επίβλεψη, άνοιξε πριν από τις εκλογές του 2012 για να υπογραμμίσει την αποφασιστική στάση των κυβερνώντων απέναντι στο φρικτό πρόβλημα της μετανάστευσης. Ο υπουργός το πρόβαλλε σαν πρότυπο, αλλά καταγγέλθηκε αμέσως από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ και σύντομα αποκαλύφθηκε ότι οι συνθήκες διαβίωσης είναι απάνθρωπες, «απαράδεκτες για κράτος-μέλος της ΕΕ». Γύρω στα δύο τρίτα των αιχμάλωτων -αυτός είναι ο σωστός όρος- είναι πρόσφυγες που ζητούν άσυλο, ενώ πολλοί είναι ανήλικοι. Ασφυκτιούν σε απαράδεκτες συνθήκες υγιεινής, ζώντας μέσα σε πλαστικά κοντέινερ, χωρίς θέρμανση το χειμώνα ή κλιματισμό το καλοκαίρι, και όλο το χρόνο δίχως επαρκή τροφή, καθαρό νερό ή εγκαταστάσεις υγιεινής. Πολλοί δεν έχουν κάν παπούτσια ή ρούχα. Οι αρρώστιες βασιλεύουν. Ζωές χάνονται από νοσήματα εύκολα αντιμετωπίσιμα, επειδή λείπουν φάρμακα και ιατρικό προσωπικό. Ο θάνατος του Μοχάμαντ Χασάν τον περασμένο μήνα είναι ένα μόνο παράδειγμα. Καμία επαφή με συγγενείς, ή ακόμη και δικηγόρους, δεν επιτρέπεται. Κάποιοι προσπαθούν να αυτοκτονήσουν, ενώ στις απεγνωσμένες απεργίες πείνας συχνά παίρνουν μέρος εκατοντάδες κρατούμενοι. Παραπάνω από οχτακόσιοι συμμετείχαν σε μια τέτοια απεργία τον περασμένο Απρίλιο, απαιτώντας καλύτερες συνθήκες, ενώ σε μια άλλη, που συνεχίζεται από την προηγούμενη εδβομάδα στο στρατόπεδο της Ορεστιάδας, τετρακόσιοι φυλακισμένοι αρνούνται να σιτιστούν και δώδεκα έχουν ράψει τα στόματα τους.

Οι κρατούμενοι δεν υποφέρουν μόνον από τις απαράδεκτες συνθήκες κράτησης, αλλά και από την αστυνομική βία. Έχουν καταγραφεί αναρίθμητες καταγγελίες για βασανισμούς, κάποιες ιδιαίτερα φρικτές, ακόμη και σε ανήλικους. Κτηνώδεις επιθέσεις των φρουρών γίνονται ακόμη και σε ώρες προσευχής, καθώς και προσβολές θρησκευτικού χαρακτήρα. Ένας γνωστός δημοσιογράφος περιέγραψε ένα ανατριχιαστικό περιστατικό, όπου δύο φρουροί περιέλουσαν ένα μετανάστη με αλκοόλ και τον έβαλαν φωτιά. Καμία κατηγορία δεν απαγγέλθηκε σε βάρος τους, αλλά αργότερα άφησαν τον μετανάστη να εγκαταλείψει το στρατόπεδο. Η αριστερά διαμαρτύρεται ανήμπορη, καθώς άφησε την ακροδεξιά να μονοπωλεί τον πολιτικό λόγο γύρω από τη μετανάστευση. Ο Σύριζα, η Ανταρσύα και άλλες οργανώσεις απαιτούν συχνά το κλείσιμο της Αμυγδαλέζας, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Ανθρωπιστικοί φορείς ζητούν συχνά να επιτραπεί σε ομάδες γιατρών και δικηγόρων να επισκεφτούν το χώρο: το αίτημα απορρίπτεται σταθερά. «Κατανοούμε ότι απλά θέλουν να κρύψουν τι συμβαίνει σε αυτό τον τόπο βασανισμών», εξηγεί ο Πέτρος Κωνσταντίνου, δημοτικός σύμβουλος Αθήνας και συντονιστής της Κίνησης Ενωμένοι Ενάντια στο Ρατσισμό και τη Φασιστική Απειλή.

Η αναπόφευκτη εξέγερση ήρθε τον Αύγουστο, όταν το όριο κράτησης για αυτούς τους ανθρώπους, οι οποίοι δεν κατηγορούνται για τίποτε άλλο πέρα από την παράτυπη είσοδό τους στη χώρα, αυξήθηκε από τους δώδεκα μήνες στους δεκαοχτώ. Καταστάλθηκαν άμεσα και ωμά. Ειδικές μονάδες της αστυνομίας χρησιμοποίησαν ακραία βία και δακρυγόνα ενάντια σε ολόκληρες οικογένειες. Ακολούθησαν δεκάδες συλλήψεις, ενώ φωτογραφίες που δημοσιεύτηκαν αργότερα δείχνουν καθαρά σημάδια βασανισμών στα σώματα των κρατούμενων, κάτι που επιβεβαιώθηκε από πολλούς γιατρούς και δικηγόρους οι οποίοι τούς συνάντησαν στο δικαστήριο. Τις επόμενες ημέρες όλοι κρατήθηκαν κλειδωμένοι στα κοντέινερ, μέσα σε συνθήκες αφάνταστης ζέστης και αθλιότητας, μια μορφή μαζικού και αδιάκριτου βασανιστηρίου. Η όλη αντιμετώπιση της εξέγερσης ήταν λογικής παρόμοιας με τις συλλογικές τιμωρίες των εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, αλλά φυσικά κανείς δεν ζήτησε λόγο από τη διοίκηση, μολονότι συνδικαλιστές της αστυνομίας εξέφρασαν τον αποτροπιασμό τους για τα αντίποινα και ζήτησαν την τιμωρία υψηλόβαθμων αξιωματικών. Πάντως η εξέγερση ξύπνησε από τον ύπνο του δικαίου τον Συνήγορο του Πολίτη, κάνοντάς τον επιτέλους να αναγνωρίσει ότι τα δήθεν κέντρα φιλοξενίας είχαν μετατραπεί σε φυλακές. Επίσης ώθησε τη Διεθνή Αμνηστία σε δράση.

Οι αντιδράσεις δεν προκάλεσαν καμία αλλαγή στην κυβερνητική πολιτική: αν μη τι άλλο, αυτή σκλήρυνε. Εκπρόσωποι αριστερών κομμάτων και ανθρωπιστικών οργανώσεων, που προσπάθησαν να έρθουν σε επαφή με κρατούμενους μετά την εξέγερση, ταλαιπωρήθηκαν και τους απαγορεύτηκε η είσοδος στο στρατόπεδο. Άφησαν να μπει μόνον ένας βουλευτής του Σύριζα, αλλά χωρίς να δει τους κρατούμενους, οι οποίοι εδώ και βδομάδες μένουν απομονωμένοι μέρα νύχτα στα πλαστικά κοντέινερ, σε θερμοκρασίες κόλασης. Μία δεύτερη επίσκεψη ήταν ακόμα πιο μάταιη, καθώς δεν επιτράπηκε η είσοδος σε κανέναν. Το Τμήμα Δικαιωμάτων του Σύριζα αναφέρει σαν πιθανές αιτίες την εκδικητικότητα των αρχών απέναντι στους μετανάστες και τους πρόσφυγες, καθώς και την να προσπάθεια να κρυφτούν τα ίχνη των βασανισμών. Για άλλη μια φορά, οι διεθνείς φορείς δείχνουν ανεξήγητη αδιαφορία για το ζήτημα.

Θα μπορούσαν άραγε όλα αυτά τα μέτρα, οι διαδικασίες και οι εγκαταστάσεις, να χρησιμοποιηθούν κι ενάντια σε έλληνες πολίτες; Θεωρούσα υπερβολικό έναν τέτοιο φόβο μέχρι τον περασμένο Ιούλιο, όταν η αισιόδοξή μου ματιά για τη νομική και θεσμική πραγματικότητα με οδήγησε στα κελιά της Ελληνικής Αστυνομίας. Το έγκλημά μου ήταν ότι συνόδευσα στο αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης μια δεκαεξάχρονη κοπέλα από τη Σομαλία. Χωρίς οικογένεια, χωρίς να έχει ξαναμπεί ποτέ σε αεροπλάνο και γνωρίζοντας ελάχιστα ελληνικά, χρειαζόταν βοήθεια για να πάει στο Παρίσι, όπου θα μπορούσε να ενσωματωθεί. Δεν της επιτράπηκε να επιβιβαστεί, και πήγα στο αστυνομικό τμήμα για να μάθω τι έγινε, μαζί με έναν φίλο. Αμέσως συλληφθήκαμε με συνοπτικές διαδικασίες και βρεθήκαμε κατηγορούμενοι, παρά το γεγονός ότι το κορίτσι είχε νόμιμη διαμονή στη χώρα.

Τώρα, το τράφφικινγκ, γιατί για αυτό το έγκλημα παραπεμφθήκαμε, μοιάζει παράξενο χόμπυ για καθηγητές, ή για μέλη του Δ.Σ. του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, όπως είναι η επίσημη ιδιότητα του φίλου μου Μπάμπη Κουρουνδή. Η αστυνομία και η εισαγγελέας που μας κατηγόρησαν βέβαια ίσως ξέρουν ότι οι δουλέμποροι συχνά επισκέπτονται τα αστυνομικά τμήματα για να ρωτήσουν τι απέγιναν οι διακινούμενοι. Ή μπορεί να σκέφτηκαν ότι αφότου πετσόκοψαν τους μισθούς μας θα ήταν λογικό να αναζητήσουμε μια τόσο καλύτερη σταδιοδρομία. Τελικά ένας άλλος εισαγγελέας απέσυρε τις κατηγορίες σε βαθμό κακουργήματος και αφεθήκαμε ελεύθεροι, αλλά αν δεν το είχε κάνει, θα είχα χάσει αυτόματα τη δουλειά μου με βάση τον πρόσφατο νόμο του καθηγητή Μανιτάκη. Συγχωρεμένος όποιος σκεφτεί ότι ο σκοπός ήταν να δοθεί ακριβώς αυτό το μήνυμα: αν μπλέκεις με πρόσφυγες, χάνεις τη δουλειά σου και ίσως βρεθείς φυλακή.

Υπάρχει δημοκρατία;

Ένα εντελώς διαφορετικό μήνυμα δίνεται στους δράστες αμέτρητων εγκλημάτων μίσους ενάντια σε πρόσφυγες και μετανάστες. Με δυο λέξεις: καλώς ορίσατε. Η ελληνική αστυνομία και τα δικαστήρια σπάνια καταδικάζουν κάποιον από αυτούς. Αν σκοτώσεις πρόσφυγα, κανείς δε νοιάζεται. Παραπάνω από πενήντα δολοφονίες μεταναστών μέχρι το 2009 έμειναν ατιμώρητες, αδιερεύνητες, ή ακόμη και απαρατήρητες. Αργότερα, με την οικονομική κρίση, η κατάσταση χειροτέρεψε. Για παράδειγμα, τον Αύγουστο μία ομάδα νεοναζί μαχαίρωσε δύο νέους από το Πακιστάν στο Ηράκλειο. Δεν τόλμησαν καν να πάνε στο νοσοκομείο, ενώ η αστυνομία αρνήθηκε να ερευνήσει τον σωματοφύλακα ενός βουλευτή της Χρυσής Αυγής, ο οποίος καταγγέλθηκε ως αρχηγός της ομάδας. Κάποτε το ίδιο το κράτος δείχνει ότι η ζωή των ξένων αξίζει ελάχιστα. Για παράδειγμα, τρεις αλβανοί δραπέτες πυροβολήθηκαν θανάσιμα τον περασμένο μήνα στη διάρκεια μιας μεγάλης επιχείρησης για τη σύλληψή τους, η οποία περιλάμβανε την παράνομη χρήση στρατιωτικών μονάδων. Δεν τούς δόθηκε ευκαιρία να παραδοθούν. Άλλοι πεθαίνουν ενώ βρίσκονται υπό κράτηση. Η Διεθνής Αμνηστία διαμαρτυρήθηκε πρόσφατα για την ασυλία που απολαμβάνουν οι διοικητές των στρατοπέδων ακόμη και σε περιπτώσεις όπου χάνονται ζωές.

Φυσικά είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς πώς τα πράγματα πήραν μια τέτοια τροπή σε μια χώρα που ως πολύ πρόσφατα απολάμβανε σταθερότητα και ήπια πολιτικά ήθη. Μήπως άραγε η σαδιστική αντιμετώπιση των μεταναστών προμηνύει ανάλογη αντιμετώπιση των ντόπιων στο μέλλον; Υπάρχει περίπτωση όλα τα παραπάνω να είναι μόνον η αρχή μία ελάχιστα συγκαλυμένης κρατικής πολιτικής; Σίγουρα ωφελούν αυτούς που βρίσκονται στην εξουσία, με πολιτικούς αλλά και οικονομικούς όρους. Η κόλαση που έχουμε γύρω μας οργανώνεται συστηματικά από κείνους που κυριαρχούν επάνω μας, και η περιστολή των δικαιωμάτων μας είναι κομάτι της. Το νομικό πλαίσιο καταλύει την ελευθερία όλων μας. Δεν είσαι ελεύθερος όταν πρέπει να κρατάς μακριά τους ανθρώπους που βρίσκονται γύρω σου, όταν ο νόμος δεν σου επιτρέπει να τους φιλοξενήσεις, να τους κάνεις το τραπέζι, ή να πιεις ένα ποτό μαζί τους σε κάποιο μπαρ. Ή ακόμα και να τους πας στο νοσοκομείο αν χρειαστεί.

Παρόμοιοι νόμοι που καταργούν την ελευθερία υπάρχουν σε όλη την Ευρώπη, ακόμη κι αν εφαρμόζονται με μεγαλύτερη διακριτικότητα απ’ ό,τι στην Ελλάδα. Έχουν ουσιαστικά μετατρέψει τους χωρίς χαρτιά και μάλιστα, σε κάποιες περιπτώσεις, και τους νόμιμους μετανάστες σε παρίες χωρίς δικαιώματα, τους οποίους οι πολίτες πρέπει να παραμερίζουν και ν’ αποφεύγουν. Στην περίπτωση της Ελλάδας, εκλογολόγοι επισημαίνουν ότι η εφαρμογή αυτών των νόμων έδωσε τεράστια ώθηση στη Χρυσή Αυγή. Αυτές οι καθημερινές πρακτικές είναι που δημιουργούν τον ρατσισμό, και όχι οποιεσδήποτε αφηρημένες ιδέες. Επομένως ο ρατσισμός παράγεται και αναπαράγεται από τους ίδιους μας τους νόμους. Και αυτό βέβαια το ξέρουν πολύ καλά εκείνοι που τους φτιάχνουν, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.

Το άνοιγμα στρατοπέδων συγκέντρωσης για τους ξένους προαναγγέλλει επιθέσεις και στις ελευθερίες όλων μας με πιο άμεσους τρόπους. Αν περάσει αυτό που θέλει η κυβέρνηση, θα ακολουθήσουν κι άλλες ευάλωτες ή ανεπιθύμητες κοινωνικές ομάδες. Τον περασμένο Μάρτιο, η αστυνομία μάζεψε παραπάνω από εκατό εξαρτημένους χρήστες ναρκωτικών από το κέντρο της Αθήνας και τους μετέφερε στο στρατόπεδο της Αμυγδαλέζας, σε μία επιχείρηση που καταδικάστηκε από την Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και άλλες ΜΚΟ. Οι τοξικοεξαρτημένοι υποβλήθηκαν παράνομα σε εξέταση αίματος και σε άλλες ιατρικές εξετάσεις, και υποστηρίζουν ότι δέχτηκαν βασανιστήρια, κάτι που οι ανθρωπιστικοί οργανισμοί δεν ήταν σε θέση να εξακριβώσουν, αφού για άλλη μια φορά δεν τούς επιτράπηκε η είσοδος στο στρατόπεδο. Φαίνεται μάλιστα ότι έχει στηθεί κι ένα δίκτυο για τις «βρώμικες δουλειές» της αστυνομίας γύρω από το στρατόπεδο της Αμυγδαλέζας, το οποίο ήδη έχει στοχοποιήσει μία άλλη ευάλωτη ομάδα, τους άστεγους. Η αστυνομία μεταφέρει άστεγους από το κέντρο της Αθήνας και τους εγκαταλείπει εκεί χωρίς καμία μέριμνα. Η όλη επιχείρηση είναι τελείως παράνομη, αλλά βελτιώνει προσωρινά την εικόνα του κέντρου. Κάνει επίσης τους αστυνομικούς να συνηθίζουν στη βίαιη μεταχείριση των πιο αδύναμων, καθώς και στο θαυμάσιο συναίσθημα ότι οι ίδιοι βρίσκονται πάνω από κάθε νόμο.

Σιγά σιγά μια συνολική εικόνα σχηματίζεται από όλες αυτές τις ανησυχητικές εξελίξεις. Επιβεβαιώνεται μάλλον, πρώτα απ’ όλα, ότι το παραδοσιακό φιλελεύθερο εθνικό κράτος, με τις υποσχέσεις του για πολιτική εκπροσώπηση, ελευθερία και ισότητα απέναντι στο νόμο, τείνει να εξαφανιστεί, όπως άλλωστε και ο ίδιος ο φιλελευθερισμός. Αυτή η θέση δεν είναι καινούρια, έχει εκφραστεί εδώ και καιρό από ριζοσπάστες όπως ο Ιμμάνουελ Βάλερσταϊν. Οι περιορισμένες δημοκρατίες που γνωρίζαμε σε εθνικό επίπεδο αντικαθίστανται από υπερεθνικούς γραφειοκρατικούς μηχανισμούς που δεν έχουν καμιά πραγματική νομιμοποίηση, και είναι συνήθως λαομίσητοι, όπως οι αλαζόνες τροϊκανοί επικυρίαρχοί μας στην Ελλάδα.

Επιπλέον, το ενοποιημένο, έστω και μόνο θεωρητικά, πολιτικό σώμα του έθνους, έχει πλέον καταλυθεί, και ένας τριμερής σχηματισμός εμφανίζεται όλο και καθαρότερα, όπως στο Παλαιό Καθεστώς που είχε η Ευρώπη πριν από τη Γαλλική Επανάσταση. Δίπλα στους χωρίς δικαιώματα παρίες και την εξαθλιωμένη μεσαία τάξη στέκουν τώρα πια οι νέοι άρχοντες, μία αριστοκρατία πλούσιων που ξεφεύγει όλο και περισσότερο από τον νόμο. Ακριβώς για να σωθούν αυτοί οι υπέρ-πλούσιοι, που μεταξύ άλλων κατέχουν και τις χρεωκοπημένες τράπεζες, από τη δική τους χρεωκοπία και την κοινωνική υποβάθμιση εφαρμόζονται σε ολόκληρη την Ευρώπη οι σημερινές πολιτικές λιτότητας. Είναι στρατηγικό τους συμφέρον να συγκρούονται αυτοί που δεν έχουν τίποτε να χάσουν στο σημερινό σύστημα με κείνους που έχουν λίγα ακόμη να υπερασπιστούν. Έχουν λοιπόν κάθε λόγο να καλλιεργούν τον ρατσισμό. Όπως έδειξε η Σίλβια Φεντερίτσι στην εκπληκτική μελέτη της Ο Κάλιμπαν και η Μάγισσα, ένας παρόμοιος ελιγμός είχε γίνει και τον δέκατο έκτο αιώνα, όταν ρίζωνε ο καπιταλισμός. Την εποχή εκείνη οι άρχοντες έστρεψαν τους άντρες ενάντια στις γυναίκες, ώσπου μία ιδιαίτερα κακοήθης μορφή πατριαρχίας αναδύθηκε μέσα από τα κυνήγια μαγισσών και την πρακτική νομιμοποίηση του βιασμού. Οι σημερινοί μαθητευόμενοι μάγοι, που έπιασαν ήδη δουλειά στη χώρα μας, στρέφουν τους ντόπιους ενάντια στους μετανάστες.

Σε τέτοια ζητήματα παίζει επίσης ρόλο η εθνική παράδοση. Στην Ελλάδα η αστυνομία, που σχεδόν η μισή ψήφισε χρυσαυγίτες στις τελευταίες εκλογές, ενθαρρύνεται να επιβάλει το πρόγραμμά τους στους δρόμους. Η δικαιοσύνη αρνείται να προστατέψει τις συνταγματικές εγγυήσεις και τα στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα των νεοφερμένων, αφήνει τους ναζί να αλωνίζουν, και νομιμοποιεί τα σύγχρονα γκουλάγκ που κατ’ ευφημισμό αποκαλούνται «κέντρα φιλοξενίας». Ο διοικητικός μηχανισμός οργανώνει συστηματικά ένα ελληνικό απαρτχάιντ. Τα κόμματα που στηρίζουν την κυβέρνηση, τα ίδια που εναλλάσσονται στην εξουσία σαράντα χρόνια τώρα και που ατιμώρητα χρεωκόπησαν τη χώρα, αναλαμβάνουν ευχαρίστως την πολιτική ευθύνη για τον εφιάλτη. Και η ανεξέλεγκτη Τρόικα, που με τις γελοίες διαγνώσεις και τις καταστροφικές συνταγές της οργανώνει όλην αυτή την κόλαση, ετοιμάζεται να κάνει τα ίδια και στις υπόλοιπες χώρες που θα πτωχεύσουν αύριο στην περιφέρεια της Ευρώπης.

Ένα τεράστιο κοινωνικό και πολιτικό πείραμα γίνεται αυτήν τη στιγμή στην Ελλάδα, και το αποτέλεσμα του θα επηρεάσει τις εξελίξεις σε ολόκληρη την ήπειρο. Για πρώτη φορά, η δομική προσαρμογή στις ανάγκες του καπιταλιστικού παγκόσμιου συστήματος επιβάλλεται σε μία πλούσια και ανεπτυγμένη χώρα, ενταγμένη δίπλα στον πυρήνα της Ευρωζώνης. Εκείνοι που ωφελούνται από αυτή την αλλαγή ρίχνουν το φταίξιμο στους πιο αδύναμους – τους μετανάστες και τους πρόσφυγες. Δείχνουν να πετυχαίνουν τους σκοπούς τους, για την ώρα: το κύμα ριζοσπαστικοποίησης και μαζικών κινητοποιήσεων που ακολούθησε την επιβολή των μνημονίων, από το 2010 έως το 2012, μοιάζει να έσπασε πάνω στον κυματοθραύστη του ρατσισμού. Το κράτος, οι πλούσιοι και τα λεγόμενα μέσα ενημέρωσης, καλλιεργώντας δραστήρια τα ρατσιστικά συναισθήματα και τις συμπεριφορές που παρίσταναν ότι σιχαίνονταν μέχρι πριν από λίγα μόλις χρόνια, στηρίζουν τη Χρυσή Αυγή με κάθε τρόπο: θέλουν το λαό σε σύγχυση και τους ναζί για υπασπιστές τους όταν θα ξεκινήσουν τον εμφύλιο, για τον οποίο ετοιμάζονται. Από την άλλη μεριά, η επίσημη Αριστερά εξακολουθεί να ονειρεύεται την πολυθρύλητη ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και την φανταστική συντεταγμένη έξοδο από την κρίση, που θα έρθει βέβαια χωρίς καμία πραγματική σύγκρουση, και κυρίως χωρίς να ελευθερωθούμε από το ζυγό της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

Η εξαθλίωση, η αποσταθεροποίηση και όλα τα υπόλοιπα δεινά της Ελλάδας θα εμφανιστούν και σε άλλες χώρες όταν η χρηματοπιστωτική φούσκα θα σκάσει κι εκεί και θα χρειαστούν δύσκολες αποφάσεις. Απομένει να δούμε ποιος θα πάρει πρώτος τα σωστά μαθήματα από αυτές τις άβολες αλήθειες.

Τα πλέγματα εξουσίας σε πολλές χώρες θα παίξουν το χαρτί του ρατσισμού και της ακροδεξιάς, ιδίως αν αυτά κερδίσουν στην Ελλάδα. Το χτίσιμο ενός αυταρχικού νομικού πλαισίου, η δαιμονοποίηση των ξένων και η καλλιέργεια της ναζιστικής ακροδεξιάς δεν είναι καθόλου ατυχήματα, αλλά λογικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Τι μπορεί λοιπόν να κάνει η Αριστερά; Ίσως πρώτα απ’ όλα θα έπρεπε να προσπαθήσει να συλλάβει το βάθος της σημερινής κρίσης, και να μην προσποιείται ότι θα μπορούσαμε ή και θα έπρεπε να γυρίσουμε στο 2007. Επίσης να προετοιμαστεί για την πόλωση, και να μην εκπλαγεί αν δει τις δημοκρατικές εγγυήσεις, όπως για παράδειγμα το κράτος δικαίου, να γίνονται καπνός. Πρέπει να αποφύγει οποιαδήποτε παραχώρηση στο ρατσισμό, αφού αυτός διευκολύνει την καταπίεση και τον κατακερματισμό μας, ενώ βοηθά την κινητοποίηση της ακροδεξιάς. Και σίγουρα πρέπει να κάνει τη ζωή όσο μπορεί δυσκολότερη για κυβερνήσεις όπως αυτή του Σαμαρά και του Δένδια. Η αλληλεγγύη στους μετανάστες και τους πρόσφυγες εδώ στην Ελλάδα θα μπορούσε να είναι μια καλή αρχή.

Πηγή: Παραλληλογράφος

Μετάφραση: CrippleHorse. Δημοσιεύτηκε στη βρετανική πολιτική επιθεώρηση New Statesman (http://www.newstatesman.com/austerity-and-its-discontents/2013/08/essay-new-untouchables). Ο Σπύρος Μαρκέτος διδάσκει Ιστορία των Πολιτικών Ιδεών στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Το βιβλίο του ‘Πως φίλησα τον Μουσσολίνι’: Τα πρώτα βήματα του ελληνικού φασισμού (2006) κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Βιβλιόραμα.