Δευτέρα 11 Νοεμβρίου 2013

Πώς η οικονομική ανάπτυξη στράφηκε κατά της ζωής

της Βαντάνα Σίβα

Η απεριόριστη ανάπτυξη είναι μια φαντασίωση των οικονομολόγων, των επιχειρηματιών και των πολιτικών. Θεωρείται συνώνυμο της προόδου. Το «ακαθάριστο εγχώριο προϊόν» (ΑΕΠ) που δήθεν μετράει τον πλούτο των εθνών, αναγορεύτηκε στο ισχυρότερο δεδομένο και την κυρίαρχη έννοια της εποχής μας. Αλλά η οικονομική μεγέθυνση κρύβει τη φτώχεια που προκαλεί λόγω της καταστροφής του περιβάλλοντος, που με τη σειρά της στερεί από τις κοινότητες τα μέσα να καλύπτουν μόνες τις ανάγκες τους.

Η έννοια της ανάπτυξης δημιουργήθηκε ως ένας τρόπος να κινητοποιηθούν πόροι και άνθρωποι κατά τη διάρκεια του Β' παγκοσμίου πολέμου. Το ΑΕΠ βασίζεται σε ένα τεχνητό και πλασματικό κριτήριο, σύμφωνα με το οποίο αν καταναλώνεις ό,τι παράγεις, δεν παράγεις τίποτα. Στην πραγματικότητα η «ανάπτυξη» μετράει τη μετατροπή της φύσης σε λεφτά και των φυσικών πόρων σε εμπορεύματα.

Υπό την έννοια αυτοί, οι θαυμαστοί φυσικοί κύκλοι της ανανέωσης του νερού και των τροφών θεωρούνται κατεξοχήν αντιπαραγωγικοί! Οι αγρότες του πλανήτη, που παρέχουν το 72% της τροφής μας, δεν παράγουν· αλλά κι οι γυναίκες που καλλιεργούν τη γη ή ασχολούνται με τα οικιακά, δεν παράγουν ανάπτυξη. Ένα θαλερό δάσος δε συνεισφέρει στη μεγέθυνση της οικονομίας, παρά μόνο αν υλοτομηθεί και τα δέντρα του πωληθούν ως ξυλεία. Μια υγιής κοινωνία υστερεί από άποψη ανάπτυξης σε σύγκριση με μια κοινωνία που έχει πληγεί από μια επιδημία, που αναπτύσσεται π.χ. μέσω των αυξανόμενων πωλήσεων φαρμάκων κ.λπ.

Όταν το νερό θεωρείται κοινόχρηστος πόρος, προστατεύεται και μοιράζεται δωρεάν σε όλους. Αλλά τότε δε συνεισφέρει στη μεγέθυνση της οικονομίας. Αν όμως η «κόκα κόλα» αναγείρει ένα εργοστάσιο, αρχίζει να καταβροχθίζει τους υδατικούς πόρους και να γεμίζει με χρωματιστό νερό πλαστικά μπουκάλια, δημιουργεί ανάπτυξη. Αλλά αυτή η ανάπτυξη θεμελιώνεται ση πρόκληση φτώχειας στη φύση και τις ιθαγενείς κοινότητες. Η άντληση υδάτων πέραν των δυνατοτήτων ανανέωσής τους και επαναδημιουργίας των υδατικών αποθεμάτων προκαλεί λειψυδρία· οι γυναίκες αναγκάζονται να διανύουν μεγαλύτερες αποστάσεις για να βρουν πόσιμο νερό. Στο χωριό Πλατσιμάντα της Κεράλα, όταν η διαδρομή προς το πόσιμο νερό έφτασε τα 10km, μια ντόπια γυναίκα, η Μαγιλάμα (Mayilamma) όρθωσε το ανάστημά της για να πει: «φτάνει πια! Δεν μπορούμε να περπατάμε άλλο. Το εργοστάσιο της "κόκα κόλα" πρέπει να κλείσει!». Το κίνημα που πυροδότησαν οι γυναίκες εντέλει πέτυχε πράγματι να κλείσει το εργοστάσιο.

Κάτι ανάλογο συμβαίνει με ένα άλλο δώρο της εξέλιξης: τους σπόρους. Οι αγρότες επέλεγαν, καλλιεργούσαν και διαφοροποιούσαν τους σπόρους, που είναι η βάση της παραγωγής τροφίμων. Ένας σπόρος αναπαράγεται, πολλαπλασιάζεται και εξασφαλίζει τους σπόρους της επόμενης χρονιάς και την τροφή της. Κι όμως, οι επιλεγμένοι από τους αγρότες σπόρους δε θεωρείται πως συνεισφέρουν στην ανάπτυξη. Δημιουργούν και ανανεώνουν τη ζωή, αλλά δεν οδηγούν σε κερδοφορία. Η ανάπτυξη αρχίζει από τη στιγμή που οι σπόροι μεταλλάσσονται, κατοχυρώνονται και «κλειδώνουν» γενετικά, εξαναγκάζοντας τους αγρότες να τους αγοράζουν κάθε χρόνο κι ακριβότερα.

Η φύση πτωχαίνει, η βιοποικιλότητα διαβρώνεται κι ένας ανοικτός, ελεύθερος πόρος αποκτά ιδιοκτήτη και μετατρέπεται σε κατοχυρωμένο εμπόρευμα. Η ετήσια αγορά σπόρων είναι συνταγή για βέβαιη χρεοκοπία των φτωχών Ινδών αγροτών. Κι από τον καιρό που δημιουργήθηκαν μονοπώλια σπόρων, οι χρεοκοπίες αγροτών πράγματι επεκτάθηκαν. Στην Ινδία από το 1995, έχουν αυτοκτονήσει πάνω από 270,000 υπερχρεωμένοι αγρότες.

Η φτώχεια επίσης επεκτείνεται όταν ιδιωτικοποιούνται δημόσιες υπηρεσίες. Η ιδιωτικοποίηση του νερού, του ηλεκτρισμού, της υγείας, της εκπαίδευσης, δημιουργεί ανάπτυξη. Αλλά δημιουργούν επίσης και φτώχεια, εξαναγκάζοντας τους ανθρώπους να δαπανούν μεγάλα ποσά, σε πράγματα που ήταν διαθέσιμα σε λογικές τιμές ως κοινά αγαθά. Όταν εμπορευματοποιηθεί και χρηματιστεί κάθε πλευρά της ανθρώπινης ζωής, αυτή θα γίνει ακριβότερη -και οι άνθρωποι φτωχότεροι.

Οι λέξεις οικονομία και οικολογία έχουν παρόμοια ετυμολογία: παράγονται από τη ελληνική λέξη «οίκος», που θα πει νοικοκυριό. Για όσο καιρό η οικονομία επικεντρωνόταν στο νοικοκυριό, αναγνώριζε και σεβόταν το γεγονός πως εξαρτιόταν από τους φυσικούς πόρους και το σεβασμό των ορίων της οικολογικής τους ανανέωσης. Ασχολιόταν με το πώς να ικανοποιήσει τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες μέσα στα δεδομένα αυτά όρια. Εκείνα τα οικονομικά -που επικεντρώνονταν στην οικιακή οικονομία- ήταν επίσης γυναικοκρατούμενα. Αλλά σήμερα η οικονομία έχει αποσυνδεθεί από τους οικολογικούς περιορισμούς και από τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες. Κι ενώ η καταστροφή του περιβάλλοντος δικαιολογούνταν στο όνομα της ανάπτυξης, η φτώχεια και η ανέχεια επεκτείνονταν. Η οικονομική μας πορεία δεν ήταν μόνο μη βιώσιμη· ήταν και άδικη.

Το κυρίαρχο μοντέλο της οικονομικής ανάπτυξης τελικά στράφηκε κατά της ίδιας της ζωής. Όταν η οικονομία μετριέται με αποκλειστικό κριτήριο τις κεφαλαιακές ροές, τότε οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι. Επιπλέον, ενώ οι εύποροι είναι πλούσιοι από χρηματικής άποψης, είναι πολύ φτωχοί από την άποψη της ανθρωπιάς.

Οι απαιτήσεις του κυρίαρχου μοντέλου της οικονομίας μάς οδηγούν απευθείας σε πολεμικές συρράξεις: για την διεκδίκηση πετρελαίου, νερού, τροφίμων... Η μη βιώσιμη ανάπτυξη εμπεριέχει τρεις μορφές βίας:

  • Τη βία κατά της Γης, που εκδηλώνεται ως οικολογική κρίση.

  • Τη βία κατά των ανθρώπων, που εκδηλώνεται ως φτώχεια, υπεξαίρεση και εκδίωξη.

  • Τη βία ως πόλεμο και σύγκρουση, καθώς προκειμένου να ικανοποιήσουν τις ακόρεστες ορέξεις, τους, οι ισχυροί ιδιοποιούνται τους πόρους στους οποίους βασίζεται η ύπαρξη των κοινωνιών και των κρατών μας.

Η αύξηση των χρηματικών ροών μέσω της καθιέρωσης του ΑΕΠ οδήγησε στην αποσύνδεση της οικονομίας από τις πραγματικές αξίες. Αλλά εκείνοι που έχουν σωρεύσει χρηματικούς πόρους είναι εις θέση να διεκδικούν τους βασικούς πόρους των ανθρώπων: τη γη και το νερό τους, τα δάση και τους σπόρους τους. Η δίψα τους είναι τέτοια που τους οδηγεί να κυνηγήσουν και την τελευταία σταγόνα ποσίμου ύδατος και την τελευταία σπιθαμή εδάφους. Αλλά αυτό το κυνήγι δεν πρόκειται να σηματοδοτήσει το τέλος της φτώχειας. Θα οδηγήσει στο τέλος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δικαιοσύνης.

Οι νομπελίστες οικονομολόγοι Τζόζεφ Στίγκλιτς (Joseph Stiglitz) και Αμάρτια Σεν (Amartya Sen) παραδέχτηκαν πως ο δείκτης του ΑΕΠ δεν εκφράζει όλες τις πλευρές της ανθρώπινης κατάστασης και υπογράμμισαν την ανάγκη να κατασκευαστούν νέα εργαλεία έκφρασης της ευημερίας των εθνών. Αυτός είναι ο λόγος που για να εκτιμούν την πορεία τους, κράτη σαν το Μπουτάν αντικατέστησαν τον δείκτη του ΑΕΠ με την «ακαθάριστη εγχώρια ευτυχία». Για να αναζωογονήσουμε την πραγματική ευημερία, χρειαζόμαστε δείκτες πέραν του ΑΕΠ και οικονομίες που να λειτουργούν διαφορετικά από τμήματα ενός παγκόσμιου σούπερ-μάρκετ. Χρειάζεται να θυμηθούμε πως μόνο η ζωή μπορεί να εξαγοράσει τη ζωή.

Η Vandana Shiva είναι Ινδή οικολόγος και ακτιβίστρια κατά της παγκοσμιοποίησης

Το πρωτότυπο κείμενο: How economic growth has become anti-life

Αναδημοσίευση: Από Κοινού
Πηγή: ppol.gr

4 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Υπάρχει εννοιολογική σύγχυση που εκφράζεται με την ταύτιση της έννοιας ανάπτυξη με την έννοια της μεγέθυνσης. Αυτή η σύγχυση συνεχίζεται και από "αριστερούς" στοχαστές (βλέπε Καστοριάδη , Λατούς και το τσούρμο των αμαθών ή ημιμαθών οπαδών τους) που ταυτίζουν τις έννοιες απο-ανάπτυξη με αυτήν της terminus tecnicus απο-μεγέθυνσης απόρροια της αντιδραστικής έννοιας της "μηδενικής ανάπτυξης" του Κλαμπ της Ρώμης, αδερφού θεσμού της Λέσχης Μπίλτερμπεργκ, της Τριλατεράλε και των άλλων εργαλείων της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης.
Η μεγέθυνση (Growth, Wachstum, Croisant) είναι τεχνοκρατικός όρος των οικονομετρών του καπιταλισμού και ανφέρεται στην ποσοτική αύξηση του όγκου της παραγωγής με σκοπό την αύξηση της κερδοφορίας του κεφαλαίου, ενώ η ανάπτυξη (Development, Entwicklung) ενέχει ποιοτικά στοιχεία και αναφέρεται στη σχέση της παραγωγής με την κοινωνική ισότητα, την καθολική ευημερία, τη δημοκρατία και την ειρήνη μεταξύ των λαών. Αυτά λέει η οικονομική επιστήμη, ως Πολιτική Οικονομία και όχι ως νεοκλασική-μονεταριστική θεωρία και νεοφιλελέυθερη ποιτική. Τώρα αν κάποιοι οικονομολόγοι έμαθαν άλλα γράμματα αυτό είναι υπόθεση δική τους και των αφεντικών τους που στραγγαλίζουν την οικονομική επιστήμη, ΄πως άλλωστε κάνουν με όλες τις επιστήμες για τη μεγιστοποίηση της κερδοφορίας σε βάρος της εργαζόμενης κοινωνίας.
Είναι ώρα να μιλήσουμε για αποκαπιταλιστικοποίηση της οικονομίας, της κοινωνίας και του πολιτισμού. Όλα τα άλλα είναι πονηριές του κεφαλαίου που τις αναπαράγουν πληρωμένοι κονδυλοφόροι αλλά και αυτοσπουδαιοφανείς αφελείς και μπουρδολόγοι, γι' αυτ, σύντροφοι, εκτιμώ πως η εφημερίδα ΔΡΑΣΗ δεν πρέπει γίνεται βήμα παραπληροφόρησης και παραπλάνησης.

Ανώνυμος είπε...

Ωραία τα λες αλλά στην τελική δεν φαίνεται να το έχουν το πρόβλημα οι αριστεροί στοχαστές (Καστοριάδης, Λατούς) αλλά μάλλον οι αναντιστοιχίες της μετάφρασης. Το ρεύμα της αποανάπτυξης όντως στα γαλλικά ονομάζεται decroissance και στα αγγλικά degrowth (στα γερμανικά δεν γνωρίζω). Άρα εννοιολογικά οι αριστεροί στοχαστές που μέμφεσαι μια χαρά τα λένε και δεν κάνουν κανένα χατήρι στα αφεντικά ή τη νεοκλασική πολιτική οικονομία.

Στο βιβλίο που πρωτοεμφανίστηκε ο όρος απο-ανάπτυξη (Το Στοίχημα της Αποανάπτυξης, εκδ. Βάνιας) υπάρχει εισαγωγικό σημείωμα το οποίο ενημερώνει τον αναγνώστη γιατί στα ελληνικά επιλέχτηκε ο όρος «απο-ανάπτυξη» αντί του «απο-μεγέθυνση» που υπάρχει στο πρωτότυπο (και μάλιστα τον όρο τον πρότεινε οικονομολόγος που μόνο νεο-κλασικό δεν τον λες). Το πρόβλημα μάλλον εντάσσεται στο ίδιο το σύστημα της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα, όπου στις σχολές Οικονομικών μικρή σημασία δίνεται στις εννοιολογικές διαφορές. Άρα «ιδεολογικό αγώνα» δεν κάνουν οι αριστεροί στοχαστές, αλλά μάλλον οι καθηγητές οικονομίας των ελλ. πανεπιστημίων οι οποίοι ταυτίζουν αβίαστα αυτούς τους όρους με αποτέλεσμα να επικρατεί σύγχυση.

Τώρα το κατά πόσο το zero growth ταυτίζεται με το degrowth είναι ένα ζήτημα που επίσης αναλύεται απ' τον Λατούς στο συγκεκριμένο βιβλίο. Η Λέσχη Μπίλντενμπεργκ ή η ΕΕ μιλούν και για «αλληλεγγύη» και «ισότητα». Αυτό τί σημαίνει, ότι επειδή τα λένε αυτοί εμείς δεν θα πρέπει να τα λέμε; Παιδιά δημοτικού είμαστε να κάνουμε το αντίθετο από πείσμα; Αν μια ιδέα είναι ορθή, ασφαλώς και την χρησιμοποιείς ασχέτως αν έχει χρησιμοποιηθεί και απ' τους εχθρούς σου για τους δικούς τους λόγους.

Τέλος δεν καταλαβαίνω πως θα μπορούσε να συμβαδίσει η «απο-καπιταλιστικοποίηση» με το θέσφατο της «πολιτικής οικονομίας». Εγώ αυτό που ξέρω είναι ότι η πολιτική οικονομία (η κλασική, με σφραγίδα Άνταμ Σμιθ και Ρικάρντο) είναι η θεωρητική θεμελίωση του καπιταλισμού, άρα δεν είναι καμιά αντικειμενική επιστήμη κάποιων φυσικών νόμων (την οποία απλώς αλλοίωσε επιδερμικά η νεοκλασική πολιτική οικονομία). Οπότε στο βαθμό που θέλουμε να επιτεθούμε στα νεοκλασικά οικονομικά, άλλο τόσο θα πρέπει να επιτεθούμε και στους κλασικούς (κάτι που ήταν και το αίτημα του Μαρξ, ο οποίος δεν θέλησε να γράψει μια νέα πολιτική οικονομία, αλλά την κριτική της πολιτικής οικονομίας).

Αποκαπιταλιστικοποίηση, πολιτική οικονομία και οικονομικά της ανάπτυξης δεν πάνε μαζί εκτός αν κάποιος είναι ΣΥΡΙΖΑίος ψηφοφόρος και πιστεύει πως τα μεταμοντέρνα σόβιετ μπορούν να κάνουν θαύματα. Όλοι οι υπόλοιποι που ενδιαφερόμαστε πραγματικά για την αποκαπιταλιστικοποίηση θα πρέπει να βλέπουμε τουλάχιστον κριτικά την οικονομική ανάπτυξη μέχρι την οριστική απόρριψή της σαν ιδέα.

Unknown είπε...

Θα έπρεπε να είσαι πιο προσεχτικός όταν μιλάς για ανθρώπους οι οποίοι τόσο με τις θεωρητικές όσο και με τις πρακτικές παρεμβάσεις τους έχουν συμβάλει αποφασιστικά στο αντικαπιταλιστικό κίνημα.
Δεν είναι απλά θέμα ορισμών. Το θέμα είναι ότι κάθε έννοια, όπως και αυτή της "ανάπτυξης", έχουν μια κυρίαρχη σημασία και ορίζουν μια συγκεκριμένη πραγματικότητα ό,τι ορισμό κι αν δώσεις εσύ.
Η αποδόμηση της κυρίαρχης σημασίας της ανάπτυξης και η αποκάλυψη της πραγματικότητας που σημασιοδοτεί είναι επομένως πολύ σημαντικό έργο και προϋπόθεση για να σκεφτούμε και να δράσουμε απελευθερωτικά.
Αυτό κάνει πολύ καλά και το συγκεκριμένο σημαντικό κείμενο.
Παραπληροφόρηση και παραπλάνηση είναι να συνεχίζουμε να χρησιμοποιούμε τις έννοιες και το φαντασιακό της πολιτικής οικονομίας (δηλ. της επιστήμης του κεφαλαίου), αναπαράγοντας τελικά τις αξίες και τις σχέσεις του καπιταλισμού ακόμη κι όταν νομίζουμε ότι αντιπαρατιθόμαστε μαζί του. Η ιστορία έχει πολλά τραγικά παραδείγματα ως πρός αυτό...

Ανώνυμος είπε...

Το παρακάτω άρθρο του Ρόκου τα λέει όλα
http://www.survey.ntua.gr/environ/keimena/rokos_e.pdf