Αίγυπτος - Εξέγερση και πραξικόπημα

του Σπύρου Ραυτόπουλου

Για πολλούς σχολιαστές το πιο αξιοσημείωτο γεγονός στην Αίγυπτο είναι αρνητικό: η πραξικοπηματική επέμβαση του στρατού. Τη διασάλευση της «δημοκρατικής» (βλέπε κοινοβουλευτικής) ομαλότητας τη θεωρούν σημαντικότερο συμβάν από μια εξέγερση δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων που εντάσσεται μάλιστα σε μια αλληλουχία εξεγέρσεων σε διάφορα σημεία του πλανήτη, μια αλληλουχία που πιθανόν να σηματοδοτεί την έναρξη μιας νέας σημαντικής επαναστατικής ιστορικής περιόδου.


Το σοκ και η ενόχλησή τους δεν προέρχονται όμως μόνο από τη επέμβαση του στρατού. Προέρχονται και από τη διαπίστωση ότι η κοινωνία σε κάποιες περιόδους και συνθήκες σαν τις σημερινές μοιάζει να ξεπερνάει τα οργανωτικά σχήματα στα οποία οι ίδιοι πιστεύουν και με τα οποία κάποιοι συνδέουν τις προσωπικές πολιτικές και επαγγελματικές τους διαδρομές. Αυτός είναι και ο λόγος που τα μεγαλύτερα τμήματα της κοινοβουλευτικής αριστεράς θεωρούν (και σωστά) τα αυθόρμητα κινήματα διαταραχές της πολιτικού ρου, ασύμβατες με τη δική τους πολιτική υπόσταση. Οι μεγάλες εξεγέρσεις δεν περιμένουν κομματικές εγκρίσεις, δεν χρειάζονται παραταξιακές σφραγίδες, αψηφούν τις πολιτικές ηγεσίες, αγνοούν τις εκλογικές επετηρίδες και τις πολιτικές νόρμες. Κάνουν ακριβώς το αντίθετο από αυτό που επιχειρεί να πετύχει ή να διατηρήσει το πολιτικό κατεστημένο: τη δημιουργία σιωπηλών μαζών που έχουν μόνο το δικαίωμα εκλογής πολιτικών διαχειριστών. Οι συνθήκες ζωής και οι επιδιώξεις ενός λαού είναι σύμφωνα με την δυτική πολιτική παράδοση και την κοινοβουλευτική ορθοδοξία ζητήματα που η διαχείρισή τους εμπίπτει στην αποκλειστική αρμοδιότητα ολιγαρχιών, εξουσιοδοτημένων ιεραρχικών οργάνων και εκλεγμένων αντιπροσώπων και προβλέπεται σε κομματικά προγράμματα και στρατηγικές εξουσίας. Οι εξεγέρσεις δείχνουν αντιθέτως πως συστήματα σχεδόν πλήρους πολιτικής ετερονομίας όπως αυτά που γνωρίσαμε δεν λειτουργούν.

Μαθαίνουμε λοιπόν μέσω τμήματος της ελληνικής αριστερής -και όχι μόνον- αρθρογραφίας ότι οι διαδηλωτές που πανηγύρισαν την ανατροπή του καθεστώτος στην Αίγυπτο αποτελούν μάζες παραπλανημένων, οι οποίες αυτό που επικροτούν είναι απλώς ένα στρατιωτικό πραξικόπημα. Είχαν βέβαια προηγηθεί οι παραπλανημένοι που απογοήτευσαν (πάντα με εκλογικούς όρους) την αριστερά ψηφίζοντας τους Αδελφούς Μουσουλμάνους και φέρνοντας τον Μόρσι στην εξουσία. Οι σημερινοί παραπλανημένοι τοποθετούνται αντίθετα σε μια κοσμική αστική αντιπολίτευση, ίσως διαποτισμένη σε σημαντικό βαθμό από τη νοσταλγία του καθεστώτος Μουμπάρακ. Με άλλα λόγια 33 εκατομμύρια διαδηλωτών τάσσονται λόγω συμφερόντων ή απερισκεψίας υπέρ του παλιού καθεστώτος ή του στρατιωτικού κατεστημένου, υπέρ των συμφερόντων των Αμερικανών, του Ισραήλ και του ιμπεριαλισμού!

Αυτό που απασχολεί πολλούς αναλυτές δεν είναι η νέα συγκλονιστική λαϊκή κινητοποίηση στην Αίγυπτο. Αυτή την κινητοποίηση η οποία και μόνο λόγω του όγκου της καταγράφεται ασφαλώς σήμερα ως σημαντικό κεφάλαιο της παγκόσμιας ιστορίας, τη θεωρούν προφανώς έλασσον πολιτικό συμβάν συγκρίνοντάς την με μια από τις συνέπειές της, την ανάληψη στρατιωτικής δράσης στο προσκήνιο! Όσο η δράση του στρατού και της αστυνομίας περιοριζόταν στο παρασκήνιο με εξαφανίσεις και βασανιστήρια πολιτών, με εγχειρήσεις χωρίς αναισθητικό σε τραυματισμένους διαδηλωτές και επιθέσεις ακόμα και μέσα σε νοσοκομεία, ο δημοκράτης Μόρσι, παρά τα παράπονά του για το στρατό, φρόντιζε να ανταμείβει στρατιωτικά στελέχη με προαγωγές σε ένα αναίσχυντο και προκλητικό παζάρι διατήρησης της εξουσίας του. Αλλά επειδή το να βγεις με το υπόλοιπο πλήθος στους δρόμους και να ζητήσεις εδώ και τώρα ανατροπή ενός καταπιεστικού καθεστώτος με συγκεκριμένες -ακόμα μάλιστα και με καταγεγραμμένες διεκδικήσεις- δεν εμπίπτει στο κοινοβουλευτικό τελετουργικό, ενώ ακόμα χειρότερα, μπορεί να επιφέρει και στρατιωτική δικτατορία, καλύτερα να κάτσεις στα αυγά σου, «να οργανωθείς» (εννοείται κομματικά και παραταξιακά) και την επόμενη φορά να ψηφίσεις σωστά! Αυτή είναι με δυο κουβέντες η κυριαρχούσα λογική.

Βασική προτεραιότητα των σύγχρονων ολιγαρχιών είναι η προάσπιση της κοινοβουλευτικής ομαλότητας, διότι αποδείχτηκε ιστορικά ότι ο ασφαλέστερος τρόπος διαιώνισης του ταξικού διαχωρισμού υπέρ τους, είναι η ύπαρξη ενός νομιμοποιητικού πολιτικού θεσμικού πλαισίου που δίνει στις μάζες την ψευδαίσθηση της συμμετοχής στη διαμόρφωση πολιτικής και αφήνει εν λευκώ στις ιεραρχίες την πραγματική διακυβέρνηση. Αυτό λοιπόν που εν προκειμένω θεωρούν σημαντικό διάφοροι αναλυτές, αριστεροί και μη, είναι όχι οι βαθύτερες αιτίες και η ίδια η εκδήλωση μιας ακόμα εξέγερσης που εντάσσεται σε ένα διαρκώς διευρυνόμενο εξεγερσιακό τόξο, αλλά το φόντο και τα συμπαρομαρτούντα: η βεντέτα μεταξύ κοινωνικών ομάδων, ο εντοπισμός υποκινητών, η αποκάλυψη της υπονομευτικής δράσης του προηγούμενου καθεστώτος, ο ύποπτος ρόλος του Αλ Ζαζίρα και των υπόλοιπων ΜΜΕ, ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης κ.λπ.

Κάποιοι έσπευσαν να πουν ότι η κυβέρνηση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας «έπρεπε να πέσει» διότι ήταν εμπόδιο στα ιμπεριαλιστικά σχέδια των Αμερικανών. Ή δεν διάβασαν το κείμενο των εξεγερμένων Tamarod ή τους διέφυγε η καταληκτική του αιτίαση: «Σας απορρίπτω…. γιατί η Αίγυπτος ακολουθεί ακόμα τα βήματα των ΗΠΑ». Άλλωστε το πόσο εμπόδιζε η κυβέρνηση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας τα σχέδια της Δύσης μας το είπε ο ίδιος ο Ομπάμα, ο οποίος πριν καλά-καλά αλλάξει χέρια η εξουσία κάλεσε τους στρατιωτικούς να την παραδώσουν αμέσως πίσω στη «δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση Μόρσι»! Κάποιοι άλλοι δεν είδαν στην κινητοποίηση παρά μια ρεβάνς των κοσμικών αστικών και μικροαστικών στρωμάτων, παραγνωρίζοντας ότι το κείμενο του κινήματος Tamarod συνυπέγραψε και μεγάλος αριθμός ισλαμιστών.

Σήμερα, μερικά μόλις εικοσιτετράωρα μετά την ανατροπή του πολιτικού σκηνικού, γίνεται πια ξεκάθαρο ότι τα συμφέροντα των προστατών της περιοχής δεν κινδύνευαν άμεσα ούτε από το καθεστώς Μουμπάρακ ούτε από την κυβέρνηση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Κινδύνευαν από το γεγονός ότι κανένα από τα καθεστώτα αυτά δεν κατάφερε να αποσπάσει την επιθυμητή για το σύστημα κοινωνική νομιμοποίηση. Το πρώτο καθεστώς την είχε απολέσει προ δεκαετιών με αποτέλεσμα την προηγούμενη εξέγερση, ενώ το δεύτερο δεν κατάφερε να την ξανακερδίσει για λογαριασμό του κατεστημένου με αποτέλεσμα την πρόσφατη ανατροπή. Τα σχέδια των διεθνών τραπεζιτών, των πολυεθνικών και των λοιπών ελίτ, στα οποία περιλαμβάνεται η περαιτέρω εκμετάλλευση και γεωπολιτική χρησιμοποίηση της Αιγύπτου και η ομηρία του λαού της, κινδύνεψαν και εξακολουθούν να κινδυνεύουν μόνο λόγω τέτοιων εξεγέρσεων, λόγω της λαϊκής ανυπακοής, λόγω της αμφισβήτησης μιας έξωθεν και άνωθεν επιβαλλόμενης πολιτικής ομαλότητας με κοσμικό, στρατιωτικό ή ισλαμικό περίβλημα. Κινδύνεψαν επειδή ο καταπιεσμένος Αιγυπτιακός λαός δεν έδειξε να τρώει το κουτόχορτο της κοινοβουλευτικής παρωδίας που επιχείρησαν -και σίγουρα θα ξαναεπιχειρήσουν αργά ή γρήγορα- να του πουλήσουν ως δημοκρατία.

Έτσι ανέλαβε προληπτικά δράση ο στρατός, αφενός εμφανιζόμενος στις μάζες ως παραδοσιακός προστάτης λαού και έθνους και αφετέρου ικανοποιώντας φίλους του και υπενθυμίζοντας σε αμφισβητίες εντός των μεγάλων δυνάμεων ότι παραμένει ο καταλληλότερος συνομιλητής και εγγυητής των συμφερόντων τους, με τα ισχυρά φιλοδυτικά τμήματα του οποίου οφείλουν πάντα να διαπραγματεύονται προς αμοιβαίο όφελος. Όταν οι κοινοβουλευτικές παραστάσεις εξελίσσονται σε φιάσκο οι ένοπλες δυνάμεις αποτελούν πάντα χρυσές εφεδρείες του συστήματος.

Οι θρηνωδίες για το τέλος της… δημοκρατικής κυβέρνησης Μόρσι, ακούγονται εντελώς φάλτσες στα αφτιά της πλειονότητας των Αιγυπτίων πολιτών που ζουν με τις οικονομικές συνέπειες από την αποπληρωμή ληστρικών δανείων στους διεθνείς τραπεζίτες, με τους εκβιασμούς του ΔΝΤ, με τις συνέπειες των συνθηκών του ελεύθερου εμπορίου βιομηχανικών και γεωργικών προϊόντων με την ΕΕ, με την αυξανόμενη ανεργία, με την ελλειμματική δημόσια υγεία και εκπαίδευση, με τη συμμετοχή στον αποκλεισμό των αδελφών τους της Γάζας, με την ατιμωρησία ενόχων για κατά συρροή εγκλήματα, με την κυβερνητική υποκρισία και τα αποτελέσματα από την επιμελή προσπάθεια διασφάλισης των διεθνών γεωπολιτικών και κεφαλαιοκρατικών συμφερόντων στη χώρα, σε βάρος των λαϊκών συμφερόντων και ελευθεριών.

Η λαϊκή εξέγερση στην Αίγυπτο έγινε για όλους τους προαναφερθέντες λόγους και απολύτως δικαιολογημένα πανηγύρισαν οι συγκεντρωμένοι στην πλατεία Ταχρίρ και στην υπόλοιπη χώρα την πτώση μιας ακόμα ανάλγητης και ανίκανης κυβέρνησης. Από την άλλη μεριά η πραξικοπηματική στρατιωτική επέμβαση έγινε όχι γιατί η κυβέρνηση Μόρσι αμφισβητούσε τα συμφέροντα των ισχυρών παιχτών της περιοχής, αλλά γιατί δεν μπόρεσε να αποτρέψει την κλιμάκωση της λαϊκής δυσαρέσκειας και κινητοποίησης, όπως είχε ως έργο να κάνει με τις ευχές του κατεστημένου. Η κυβέρνηση Μόρσι απέτυχε στην αποστολή της και οι ελίτ έπρεπε να βρουν ικανότερο πολιτικό προσωπικό για τη διασφάλιση μιας στοιχειώδους έστω κοινωνικής συναίνεσης ή ανοχής που θα επιτρέψει την απρόσκοπτη πραγμάτωση των στρατηγικών τους επιδιώξεων.

Είναι ωστόσο βέβαιο πως καλού κακού διατηρούν πάντα σχέδια που προβλέπουν το ξέσπασμα εμφυλίου. Σε μια χώρα που λόγω οικονομικών συνθηκών, θρησκευτικών και κοινωνικών αντιπαλοτήτων, ανομίας, κρατικής αυθαιρεσίας και βίας μοιάζει με μπαρουταποθήκη, είναι αρκετά εύκολο να ξεσπάσει εμφύλιος κάτι που ήδη έχει γίνει σε άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής. Αυτός ο κίνδυνος άλλωστε θα μεγαλώνει στα επόμενα χρόνια και θα περιλαμβάνει όλο και περισσότερες χώρες. Παρά τις απρόβλεπτες συνέπειες από ένα τέτοιο ενδεχόμενο στην Αίγυπτο, τα αφεντικά του κόσμου φυσικά θα το προτιμούσαν αντί του ενδεχομένου εγκαθίδρυσης οποιασδήποτε κυβέρνησης υπό πραγματικό λαϊκό έλεγχο.

Σε συνεννόηση με τους στρατιωτικούς θα επιχειρήσουν λοιπόν να επιβάλουν ένα νέο καστ θεατρίνων του κοινοβουλευτισμού, ικανότερων στην ερμηνεία του διπλού ρόλου που προβλέπουν τέτοιου είδους σενάρια: το ρόλο του δημοκράτη και το ρόλο του πιστού τοποτηρητή των συμφερόντων τους σε ένα κράτος-κλειδί για τις γεωπολιτικές ισορροπίες στην περιοχή. Ο θεατρικός αυτός εκδημοκρατισμός προβλέπει μάλιστα και δημοψήφισμα για έγκριση νέου συντάγματος της χώρας! Οι παραστάσεις απλώς διεκόπησαν προσωρινά διότι χρειάζονται μερικές ήσσονος σημασίας αλλαγές στο συγκεκριμένο σενάριο και στα πρόσωπα του έργου προκαλώντας την οργή των μέχρι χθες πρωταγωνιστών, Αδελφών Μουσουλμάνων. Ωστόσο ο πολιτικός θίασος συνεχίζει πυρετωδώς τις πρόβες στο παρασκήνιο. Ας περιμένουμε να δούμε τα τρέιλερ των νέων παραστάσεων, αλλά κυρίως τις αντιδράσεις της… πλατείας.

Πηγή: Διακυβέρνηση και Πολιτική