Το εργατικό κίνημα σε “κατάσταση εξαίρεσης” - Εμπειρίες και προοπτικές μιας νέας πορείας (μέρος Β)

Συζήτηση με τους Νίκο Αντωνίου από το Σωματείο Υπαλλήλων Βιβλίου Χάρτου, Σταύρο Μανίκα από το Σωματείο Εργαζομένων στην ΕΘΕΛ, Νίκο Πετράκη από το Σωματείο Εργαζομένων στα Τσιμέντα Χάλυψ. Από το 11ο τεύχος της εργατικής εφημερίδας Δράση.

Η κρίση και οι στόχοι πάλης του εργατικού κινήματος σήμερα

Nίκος Πετράκης: Τα πράγματα στον ιδιωτικό τομέα μοιάζουν να είναι λίγο πιο ξεκάθαρα γιατί είναι και πιο ξεκάθαροι οι ρόλοι της σχέσης των μερών του κεφαλαίου και της εργασίας. Το εργατικό κίνημα είχε ένα ρόλο δικό του που έπαιξε, και αυτόν τον καθόριζε η θέση του εργάτη μέσα στην παραγωγή. Εδώ είναι πιο ξεκάθαρη η εκμεταλλευτική σχέση και ο ρόλος των εργαζόμενων και των εργοδοτών, κύρια στη μεγάλη παραγωγή. Με το που μπαίνει ο εργάτης την ημέρα στο εργοστάσιο, αμέσως αισθάνεται την εκμετάλλευση και αρχίζει να κοιτάει προς τον εργοδότη του με την προοπτική στο τέλος του οκτάωρου να πάρει το ημερομίσθιο.

Η εργατική τάξη μέσα από τα παραδοσιακά σωματεία έκανε αγώνες και το κεφάλαιο υποχωρούσε σε αυτούς. Υπάρχουν κάποιες περίοδοι, από τον πόλεμο και μετά, όπου υπάρχει μια διαρκής ανάπτυξη του καπιταλισμού. Εκεί δημιουργήθηκαν οι συνθήκες επανασυσσώρευσης του κεφαλαίου. Τα κεφάλαια των εργοδοτών απέδιδαν και επέκτειναν την παραγωγή. Από την άλλη μεριά, οι εργοδότες είναι εξαρτημένοι από την εργατική τάξη γιατί επιζητούν την παραγωγικότητα.

Η αλυσίδα της παραγωγής κάνει τους εργοδότες να είναι εξαρτημένοι κατά ένα τρόπο από το συνολικό βιομηχανικό εργάτη. Εδώ είναι που στη διεκδίκηση αναπτύσσονται αγώνες και πολλές φορές δυναμικοί.

Παρόλα αυτά όμως, η εργατική τάξη εξακολουθεί να είναι μια τάξη στη δικαιοδοσία του κεφαλαίου, καθότι το κεφάλαιο είναι ο κυρίαρχος αυτής της σχέσης. Έτσι λοιπόν, ο εργάτης δεν έχει άλλον τρόπο παρά να διεκδικήσει μέσα από τα σωματεία του μισθούς, συνθήκες εργασίας και βιοτικό επίπεδο. Κλειδί σε όλα αυτά είναι η συλλογική σύμβαση, η συμφωνία πώλησης της εργατική δύναμης, και με αυτόν τον τρόπο έχουμε μια οργανωμένη παρουσία της εργατικής τάξης, έναν οργανωμένο ταξικό αγώνα με αποτέλεσμα. Άρα έχει νόημα η διεκδίκηση, γιατί ο εργοδότης θέλει παραγωγικότητα και ο εργάτης μπορεί να απειλήσει με το μπλοκάρισμά της.

Εδώ έχει νόημα ο απεργιακός αγώνας και αποδίδει. Όσο κρατάει όμως η συσσώρευση του κεφαλαίου. Όταν σταματάει αυτό λόγω κρίσης, όπως τώρα, υπάρχει κάποιο πρόβλημα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αυτό το συναντάμε σε όλες τις κρίσεις. Στις συνηθισμένες κρίσεις δεν υπήρχε τέτοιου μεγέθους καταβαράθρωση του βιοτικού επιπέδου. Τώρα, όμως, έχουμε κάτι άλλο, κι εδώ φαίνεται η αδυναμία της τάξης να ορίσει την τύχη της μέσω ενός εργατικού κινήματος με τα παλιά μέσα και τρόπους. Δεν μπορεί η εργατική τάξη να διεκδικεί με τα παλιά εργαλεία κάτι που έχει ακυρωθεί στην πράξη.

Αυτοδιεύθυνση και αυτοδιαχείρηση της δουλειάς και των ζωών μας

Η ΓΣΕΕ έχει στόχο, και το διακηρύσσει, την υπογραφή γενικής συλλογικής σύμβασης, και αυτό είναι μια απάτη. Συνεχίζει το παιχνίδι της διαπραγμάτευσης-διεκδίκησης που έχει τελειώσει. Δηλαδή, διεκδικεί αυτά που μας πήραν εδώ και τρία χρόνια οι εργοδότες. Δεν υπάρχει περίπτωση να έχει μια αξία χρήσης μια τέτοια σύμβαση, γιατί υπάρχουν οι ατομικές και οι επιχειρησιακές που υπερτερούν της ΕΓΣΕ, άσε που μαζί με αυτά θα πρέπει να διεκδικήσεις και το “χαμένο δίκαιο”, όπως τη διαιτησία. Ήδη ψήφισαν με το μίνι μνημόνιο το μισθό των 490 ευρώ. Και από τον Ιούλιο και μετά ο μισθός θα βγαίνει με υπουργική απόφαση. Και να την υπογράψεις τώρα, θα την ακυρώσει η κυβέρνηση με την επίκληση της έκτακτης εθνικής ανάγκης.

Πιστεύω πως το εργατικό κίνημα θα πρέπει να μπει σε μια άλλη λογική, όχι στη λογική της ανώφελης διεκδίκησης, αλλά να διεξάγουμε τον ταξικό αγώνα από δω και στο εξής μιας άλλης ταυτότητας. Οι αγώνες του νέου εργατικού κινήματος θα πρέπει να διαχυθούν στο σύνολο της κοινωνίας. Οι εργατικοί αγώνες θα πρέπει να αμφισβητούν συνολικότερα τον ίδιο τον καπιταλισμό, να προτάσσουν τη χειραφέτηση με αυτοδιεύθυνση και αυτοδιαχείριση της δουλειάς και των ζωών μας.

Βασίλης Διαμάντης: Εμείς, η ανεξάρτητη και ταξική τάση μέσα στο εργατικό κίνημα, λέγαμε παλιά –και λέμε ακόμα– ότι την πολιτική δεν πρέπει να την κάνουν τα κόμματα, αλλά τα ίδια τα συνδικάτα. Τα σωματεία, τα «δικά μας», έχουν κάνει πολιτική. Βγάλαμε ανακοινώσεις, πήραμε θέση σχεδόν για τα πάντα, από τους πολέμους και τις επεμβάσεις μέχρι την Ολυμπιάδα και τις εκάστοτε κυβερνήσεις. Τα αδιέξοδα, όμως, σήμερα δεν είναι μόνο στον εργοδοτικό-γραφειοκρατικό συνδικαλισμό, σε αυτό το κομμάτι που αποδεχόταν τον καπιταλισμό και το νιου ντηλ, που αποδεχόταν έναν καπιταλισμό συνεχούς ανάπτυξης και ευημερίας σε ένα σύστημα που θα διαιωνίζεται, και έναν συνδικαλισμό που θα διεκδικεί να παίρνει αυξήσεις και όποιες άλλες παροχές. Οι λογικές οι δικές μας δείχνουν κι αυτές να μην μπορούν να περπατήσουν. Λέγαμε μέχρι τώρα, και τα καταφέρναμε σε κάποιο βαθμό, ότι το δικό μας σωματείο κάνει συγκρούσεις απευθείας με τον εργοδότη και τις οργανώσεις του, κάνει κλεισίματα, μποϋκοτάζ, κλαδική απεργία, παίρνει πίσω τις απολύσεις, τους εξαναγκάζει να υπογράψουν σύμβαση. Μπορεί να γίνει σήμερα αυτό; Ο συνδικαλισμός θα αναπτύσσεται πάνω σε μια βάση αιτημάτων, και μάλιστα ενοποιητικών της τάξης -και να το επεκτείνω- και της κοινωνίας; Τα σύγχρονα αιτήματα ποια είναι σήμερα; Από το μισθό, τις εργασιακές συνθήκες, την απλήρωτη εργασία, μέχρι το πρόταγμα της αυτοδιαχείρισης; Όλη η αλυσίδα των στόχων πάλης ποια θα πρέπει να είναι; Εμείς που θέλουμε να λεγόμαστε –και είμαστε– ένα κομμάτι που έχει μέσα του την αναζήτηση προς τον τελικό σκοπό, στο δια ταύτα τι κάνουμε;

Συλλογικοποίηση ενάντια στο φόβο

Νίκος Αντωνίου Θα πρέπει ασφαλώς να παραδεχτούμε ότι ένας σημαντικός λόγος που βάζει φρένο στην εργατική τάξη και την κοινωνία είναι ένας γενικευμένος φόβος σε όλα τα επίπεδα. Είναι φόβος της αστυνομικής βίας και της καταστολής, της απόλυσης, της ίδιας της επιβίωσης. Υπάρχουν πραγματικοί και τεχνικοί λόγοι που περνάει ο φόβος στη συνείδηση του κόσμου. Για να σπάσει ο φόβος, ένα βασικό πράγμα είναι το όραμα. Το όραμα σήμερα έχει υποχωρήσει σοβαρά. Στις προηγούμενες δεκαετίες, ακόμα και στις κοντινές μας του ΄70 και του ΄80, υπήρχε κάποιο όραμα για τον κόσμο, για την κοινωνία. Και εμείς αυτό θα πρέπει να το ξαναορίσουμε. Ακόμα και η απαλλαγή από το μνημόνιο για πολύ κόσμο σημαίνει μια επιστροφή στο παρελθόν. Το εργατικό κίνημα, αυτό που λέμε ταξικό, επαναστατικό, δεν έχει καταφέρει να απαντήσει σ΄ αυτό το επίπεδο. Αυτό είναι ένα σοβαρό ζήτημα και θα πρέπει να επανακαθορίσουμε το νέο μας όραμα.

Ένα δεύτερο, επίσης σοβαρό κατά τη γνώμη μου, είναι αναζητώντας το καινούριο μας όραμα, να προσέξουμε να μην απογειωθούμε και να μην μείνουμε μόνο σε αυτό. Όλα τα μεγάλα γεγονότα στην ιστορία συνέβησαν γιατί σαφώς υπήρχε το όραμα που ενέπνεε χιλιάδες ανθρώπους να μπουν σ΄ αυτή τη διαδικασία, αλλά συνέβησαν με πολύ απλά συνθήματα. Ήταν τα πολύ απλά συνθήματα, οι καθημερινές διεκδικήσεις που δίνανε απάντηση στην καθημερινότητα κάθε ανθρώπου. Με αυτή την έννοια, δεν μπορούμε να παραιτηθούμε από την καθημερινότητα, από αυτό που βιώνει ο κάθε άνθρωπος. Δεν μπορούμε να παραιτηθούμε από την επαναπρόσληψη όταν γίνεται απόλυση. Εμείς θα πρέπει να είμαστε εκεί ως σωματεία, ως συλλογικότητες. Δεν πρέπει να παραιτηθούμε από τη δυνατότητα να πάρουμε από μια επιχείρηση 10 ευρώ παραπάνω. Στις σημερινές συνθήκες τα 10 ευρώ έχουν μια αξία.

Το κυριότερο, κατά τη γνώμη μου, είναι ότι θα πρέπει να φτιάξουμε τη συλλογικοποίηση. Να παλέψουμε με τον κατακερματισμό που μας έχουν επιβάλει. Με τις ατομικές συμβάσεις, με όλα αυτά τα γεγονότα που βιώνουμε. Τέλος, θα πρέπει να δούμε σήμερα μια νέα ενότητα αυτών των υποκειμένων, η οποία δεν μπορεί να γίνει αφηρημένα και γενικά αλλά συγκεκριμένα, στο δια ταύτα και εκεί που δίνονται οι μάχες. Αλλιώς, αν μιλάμε γενικά και επικαλούμαστε απλώς τις νέες μας αναζητήσεις μόνο σε θεωρητικό επίπεδο, είναι πολύ δύσκολο να συναντηθούν πολιτικά ρεύματα, σωματεία και ό,τι άλλο υπάρχει. Αυτή η ενότητα θα πρέπει να πραγματοποιείται την ώρα που δίνεται η μάχη.

Ενότητα των εργαζομένων και όχι των κομματικών εκπροσώπων

Νίκος Πετράκης: Όταν μιλάμε για ενότητα, κατά τη γνώμη μου θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι μιλάμε για ενότητα της τάξης, και μόνο αυτής, δηλαδή, όπως είπε και ο Νίκος, θα πρέπει να εννοούμε τον κόσμο της εργασίας τον διασπασμένο από το κεφάλαιο. Αυτό θα πρέπει να γίνει από ένα ενοποιητικό πλαίσιο αιτημάτων. Ο άνεργος, ο εργαζόμενος, ο μετανάστης, οι μπλοκάκηδες, να συσπειρωθούν σε κοινά αιτήματα και διεκδικήσεις.

Η μείωση του χρόνου εργασίας, για παράδειγμα, είναι ένα κοινό αίτημα για όλους. Και για τον άνεργο και για τον εργαζόμενο. Αυτοί οι στόχοι είναι που επιφέρουν την ενότητα της τάξης. Η άλλη λογική είναι η λογική της ενότητα που επικαλούνται οι συνδικαλιστικές παρατάξεις. Ενότητα πίσω από τα κομματικά σχέδια για την πολιτική υπεραξία. Η συμμετοχή σε μια ενιαία συγκέντρωση δεν σημαίνει πάντα ενότητα της τάξης, αλλά πιο πολύ ενότητα συνδικαλιστών ενός ξεπερασμένου και χρεοκοπημένου συνδικαλισμού. Και σίγουρα εμάς όλους μάς ενδιαφέρει η άλλη ενότητα.

Στην επικοινωνία μας με την τάξη δεν θα πρέπει να την αντιμετωπίζουμε αφ υψηλού και με υποδείξεις κάθε φορά. Δεν θα πρέπει να της αφαιρούμε την πρωτοβουλία. Αυτή είναι που θα πρέπει να παίξει ρόλο υποκειμένου και όχι εμείς -έστω και με τις καλές μας προθέσεις- από τα πάνω. Με αυτόν τον τρόπο, θα μπορεί τελικά η τάξη να συνειδητοποιεί από μόνη της ότι μέσω του οικονομικού αγώνα μόνο, δεν πρόκειται να φθάσει στην απελευθέρωση.

Να κάνουμε πράξη την οριζόντια ενότητα των συνελεύσεων

Σταύρος Μανίκας: Αυτή τη στιγμή έχουμε μια ευθεία ταξική επίθεση προς την τάξη, που εκφράζεται με πολλές μορφές, και αυτό που χρειάζεται είναι να απλοποιούμε τους τρόπους παρέμβασης μας, χωρίς αυτό να σημαίνει πως πρέπει να παραιτηθούμε από τις αναλύσεις και τις αναζητήσεις μας. Σίγουρα θα πρέπει μέσα από τους αγώνες να ξεπροβάλει ο τελικός στόχος της χειραφέτησης και της κοινωνικής απελευθέρωσης. Το μόνο κομμάτι που θα παλέψει αταλάντευτα προς αυτή την προοπτική είναι μια συνειδητοποιημένη μέσα από τους αγώνες εργατική τάξη, που στον σημερινό καπιταλισμό περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα μισθωτών από την παραγωγή, τις υπηρεσίες και τη λεγόμενη υποαπασχόληση. Στόχος μας δεν θα πρέπει να είναι μόνο η αντιμετώπιση των αποτελεσμάτων της κρίσης, αλλά και η ολική ανατροπή του καπιταλισμού, αλληλένδετα το ένα με το άλλο. Το σύνολο της εργατικής τάξης, πάντως, είναι σίγουρο πως στο μυαλό της δεν έχει την ανατροπή, τη χειραφέτηση και την απελευθέρωση.

Οι μέχρι τώρα αγώνες δεν ήταν ικανοί να επιφέρουν την ενότητα της τάξης, γιατί ήταν αποσπασματικοί και τις περισσότερες φορές συντεχνιακοί. Στο ΜΕΤΡΟ και στην ΕΘΕΛ, θέλαμε να μην μπούμε στο ενιαίο μισθολόγιο, να μην καταργηθούν οι συμβάσεις, αλλά μόνο στο δικό μας χώρο. Δεν μπορέσαμε να πάρουμε τον αγώνα από τα χέρια της γραφειοκρατίας, να τον ενώσουμε με άλλα κομμάτια, για αυτό οδηγήθηκε στον κατακερματισμό και στο τσάκισμα. Από την άλλη μεριά, ενώ επικαλούμαστε τις ανατροπές των πολιτικών, ή ακόμα των κυβερνήσεων, δεν απαντάμε στο τι γίνεται μετά, δεν μπορούμε να περιγράψουμε το όραμα. Δεν βάζουμε σε όλη τη γραμμή της πάλης αυτά που επαγγελλόμαστε, την αυτοοργάνωση, την οριζόντια δομή, την αυτοδιαχείριση.

Τώρα καλούμαστε σε σύντομο χρονικό διάστημα και να αποτρέψουμε την επίθεση και να βάλουμε στο τιμόνι της διεκδίκησης τα νέα μας προτάγματα. Όσον αναφορά την οριζόντια δομή που επικαλούμαστε, δεν τη βάζουμε να περπατήσει στην ίδια τη ζωή. Μέρος της οριζόντιας δομής είναι οι συνελεύσεις των σωματείων, των σχημάτων, των επιτροπών αγώνα, και η απευθείας λειτουργία από τους ίδιους τους εργαζόμενους. Είναι η διαρκής τάση για κατάργηση των Δ,Σ. Όταν λέμε κατάργηση, δεν μας «ενοχλεί» ενός διακοσμητικός ρόλος διεκπεραιωτικού χαρακτήρα, μέχρι εκεί όμως. Ο δε συντονισμός των επιτροπών και των συνελεύσεων θα αναδεικνύει τα δικά του ανακλητά και ελεγχόμενα όργανα συντονισμού των αγώνων, και τίποτα άλλο. Θα πρέπει να πάρει πανεργατικό-πανελλαδικό χαρακτήρα.