Το εργατικό κίνημα σε “κατάσταση εξαίρεσης” - Εμπειρίες και προοπτικές μιας νέας πορείας (μέρος Α)

Εν όψει της γενικής απεργίας της Τρίτης 16/7, δημοσιεύουμε από το 11ο τεύχος της εργατικής εφημερίδας Δράση τη συζήτηση με τους Νίκο Αντωνίου από το Σωματείο Υπαλλήλων Βιβλίου Χάρτου, Σταύρο Μανίκα από το Σωματείο Εργαζομένων στην ΕΘΕΛ, Νίκο Πετράκη από το Σωματείο Εργαζομένων στα Τσιμέντα Χάλυψ.

Βασίλης Διαμάντης: Σας καλέσαμε συνάδελφοι για να συζητήσουμε για την κατάσταση του εργατικού κινήματος και τις προοπτικές του. Είμαστε παραμονή πρωτομαγιάς και 127 χρόνια από τότε. Βλέπουμε οι συνθήκες εργασίες των εργαζομένων σήμερα, αλλά και το πλαίσιο των αιτημάτων τους, να προσεγγίζουν όσο ποτέ άλλοτε τον ηρωικό Μάη του Σικάγου. Πώς βλέπετε την κατάσταση σήμερα στο εργατικό κίνημα;

Σταύρος Μανίκας: Οι συνθήκες εκείνης της εποχής ήταν διαφορετικές από σήμερα γιατί τότε το εργατικό κίνημα είχε βγει έξω και διεκδικούσε πράγματα που δεν τα είχε κερδίσει ποτέ. Διεκδικούσε πράγματα για την επόμενη μέρα, ενώ τώρα βλέπουμε το αντίστροφο. Πράγματα που είχαν κερδηθεί με εργατικούς αγώνες να χάνονται από τη μια στιγμή στην άλλη και οι εργαζόμενοι να βρίσκονται παντελώς στον αέρα.

Είναι λυπηρό που δεν βλέπουμε το εργατικό κίνημα να βγαίνει μπροστά για να σταματήσει όλη αυτή την κατάσταση, όλη αυτή την επίθεση, και θα πρέπει να προσδιορίσουμε τους λόγους για τους οποίους δεν μπορεί να ανακόψει αυτή την επίθεση. Το εργατικό κίνημα είχε «κάτσει» μαζί με όλη την κοινωνία, είτε μας αρέσει, είτε δεν μας αρέσει. Όλα αυτά τα χρόνια, και ειδικά την περίοδο 1985–2005 έγινε η μεγαλύτερη ζημιά. Ήταν η περίοδος κάποιων «καλών μισθών», μια ήσυχη γενικά περίοδος που είχαμε μια ψεύτικη αστικοποίηση της εργατικής τάξης. Αυτή η εργατική τάξη αυτό το διάστημα, και δεν είναι μικρό το κομμάτι (υπάρχουν τρεις “χαμένες” γενιές), είχε γαλουχηθεί με άλλα πράγματα. Με τον ατομικισμό, και την αποσυλλογικοποίηση. Ζούσε με το lifestyle και όλη του η συλλογική έκφραση ήταν τα ομαδικά τσιφτετέλια στα καψουρομάγαζα της παραλίας. Αυτό το κομμάτι είχε χάσει κάθε επαφή με την κοινωνική διαπάλη.

Σημαντικό ρόλο σ΄ αυτό έπαιξε η συνδικαλιστική–κομματική γραφειοκρατία, η οποία έγινε συνδιαχειριστής με τους εργοδότες, καθότι δια μέσου των εργατοπατέρων, δηλαδή των παρατάξεων, δίνανε και ένα κόκκαλο από τα κέρδη στην εργατική τάξη. Επίσης, το ίδιο χρονικό διάστημα δημιουργήθηκε και μια άλλη γραφειοκρατία στα ταξικά κομμάτια του κινήματος, με διαλυτικές τάσεις.

Για μένα, δύο παραδόσεις υπάρχουν στο αγωνιστικό εργατικό κίνημα. Η μαρξιστική-κομουνιστική και η αναρχική-ελευθεριακή. Αυτά τα ρεύματα κατακερματίστηκαν σε πιο μικρά κομμάτια ακόμα. Δημιουργήθηκαν πολλές οργανώσεις χωρίς συνοχή και άμεση επαφή μαζί τους. Μεταξύ τους δε υπήρχε μια μόνιμη διασπαστική προσπάθεια καθαρά, για πολιτικούς λόγους.

Στρατηγική επιλογή του κεφαλαίου η διάλυση του εργατικού κινήματος;

Βασίλης Διαμάντης: Βλέπουμε σήμερα πως η αστική τάξη δείχνει να έχει ως επιλογή τη διάλυση ακόμη και αυτού του αναποτελεσματικού, από μεριάς των εργατικών συμφερόντων, εργατικού κινήματος. Βλέπουμε να του αφαιρεί το δικαίωμα να μπορεί να εκπροσωπεί το σύνολο των εργαζομένων, αποσύροντας τα «διαπραγματευτικά» του εργαλεία όπως το δικαίωμα υπογραφής συλλογικών συμβάσεων. Είναι στρατηγική επιλογή της αστικής τάξης και των κυβερνήσεών της η παντελής διάλυση του εργατικού κινήματος;

Σταύρος Μανίκας: Εγώ πιστεύω πως στρατηγική της επιλογή είναι να διαλύσει αυτούς τους χώρους όπου μπορούν να αναδειχθούν δυναμικά εργατικά κομμάτια. Αν κοιτάξουμε θα δούμε πως εκεί που υπάρχουν και πάνε να δημιουργηθούν δυναμικές αντιστάσεις, π.χ. ΜΕΤΡΟ, ΕΘΕΛ και αλλού, προσπαθεί να τις τσακίσει. Επιλογή της κατά τη γνώμη μου είναι να δημιουργήσει μια κάθετη δομή που να μπορεί να την ελέγχει απόλυτα. Αυτό που ελέγχει απόλυτα είναι οι συνομοσπονδίες ΓΣΕΕ και ΑΔΕΔΥ. Αυτές είμαι σίγουρος ότι θα τις διατηρήσει. Γιατί από κει περνάει όλο το παιχνίδι.

Γιατί αν διαλύσουν παντελώς τη δομή και τα όργανα του γραφειοκρατικού συνδικαλισμού δεν ξέρουν τι μπορεί να βγει από τα κάτω. Γιατί τότε πιστεύω πως εμείς κύρια που ανήκουμε στο επαναστατικό ρεύμα θα επισπεύσουμε τους άλλους τρόπους οργάνωσης που επικαλούμαστε και φιλοδοξούμε να οικοδομήσουμε. Δεν νομίζω ότι θα μας διευκολύνουν να ανασυγκροτηθούμε τόσο γρήγορα. Θα διατηρήσουν τα γραφειοκρατικά κομμάτια τους, και εδώ κάποια τμήματα της αριστεράς παίζουν σπουδαίο ρόλο. Και ο Συνασπισμός με την αυτόνομη παρέμβαση παίζει σε αυτό το παιχνίδι, και το ΚΚΕ με το ΠΑΜΕ που έχει ένα δικό του ιδιότυπο γραφειοκρατικό χαρακτήρα, αυτόν της περιχαράκωσης, της απομόνωσης, της μη συλλογικοποίησης των αγώνων, του συνδικαλισμού για το κομματικό όφελος.

Nίκος Αντωνίου: Καταρχήν αν ξεκινήσουμε από το διακύβευμα της εποχής. Σαφώς και το πισωγύρισμα είναι πολύ μεγάλο και ακόμα χειρότερο - είπε κι ο Σταύρος πως διαμορφώθηκε αυτή η κατάσταση. Αν στον προηγούμενο αιώνα έβγαινε στο προσκήνιο μια εργατική τάξη που ένοιωθε τον έναν εργάτη δίπλα στον άλλον και εμπνεόταν από τη συλλογικότητα και την αλληλεγγύη, δηλαδή εκεί στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα (με όλα τα μεγάλα γεγονότα που γίνανε, με τις ήττες και τις νίκες αυτού του κινήματος), δυστυχώς στη σημερινή εποχή δεν υπάρχει σε μεγάλο βαθμό. Υπάρχουν τέτοια σπέρματα, αλλά δεν μπορείς να πεις πως υπάρχουν στο σύνολο της τάξης.

Σε μεγάλο βαθμό, τα προηγούμενα χρόνια με όλα αυτά που κυριάρχησαν, τον καταναλωτισμό, τη δυνατότητα μέσα από τις υπερωρίες και την εντατικοποίηση ένα κομμάτι εργαζομένων να έχει έναν καλύτερο μισθό, αλλοτριώθηκε ένα τμήμα των εργαζομένων. Ο «καλός» αυτός μισθός εξαργυρωνόταν με κάποια καταναλωτικά προϊόντα και εξουθενωμένος ο εργάτης–καταναλωτής, γύριζε στο σπίτι του και δεν μπορούσε ούτε να δει τα παιδιά του, τη γυναίκα του, τους φίλους του, ικανοποιημένος όμως που είχε απέναντί του μια τηλεόραση πλάσμα. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που κάνει πιο σύνθετη την εποχή.

Νομίζω ότι είμαστε σε μια φάση όπου αυτό το μεγάλο ποτάμι που βγήκε στο προσκήνιο και κατέβηκε ορμητικά στους δρόμους το προηγούμενο διάστημα, έχει σπάσει σε μικρά ρυάκια, και δεν πρέπει να το υποτιμάμε καθόλου. Αυτά που γίνονται στη Χαλκιδική, στη Χαλκίδα στα τσιμέντα, αυτά που γίνονται στις γειτονιές, σε κάποιους εργασιακούς χώρους είναι γεγονότα που έχουν τη δική τους δυναμική. Αυτά τα ρυάκια θα ξανασυναντηθούν σύντομα. Αργά, βασανιστικά, αλλά θα ξανασυναντηθούν. Αυτό όμως εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό κι από μας.

Η δομή και η βάση του εργοδοτικού συνδικαλισμού

Τώρα σε σχέση με τον υπαρκτό συνδικαλισμό, ο ιδιωτικός τομέας έχει την εξής ιδιομορφία (είτε στην παραγωγή, είτε στο εμπόριο, υπάρχουν καθοριστικά κοινά σημεία). Ο συνδικαλισμός εδώ είναι καθαρά εργοδοτικός. Καταρχήν, συνήθως αυτά τα εργοδοτικά σωματεία στις επιχειρήσεις, ή και σε επίπεδο κλάδου, στηρίζονται στα διευθυντικά στελέχη, τα οποία έχοντας το γενικό πρόταγμα μέσα στην επιχείρηση, το έχουν και στο σωματείο. Οι εργαζόμενοι γράφονται μαζικά σ΄ αυτά τα σωματεία και στις εκλογές ψηφίζουν κάποιες χιλιάδες άνθρωποι. Σε αντίθεση με άλλα σωματεία, ταξικά, που είναι σε άλλη βάση συγκροτημένα και φτύνουν αίμα για να κατεβάσουν τον κόσμο στη συνέλευση και την απεργία. Αυτά τα σωματεία έχουν το χαρακτηριστικό ότι στις εκλογές ψηφίζει πάρα πολύς κόσμος. Για απεργία φυσικά ούτε λόγος να γίνεται. Οι διευθυντές στα σωματεία αυτά έχουν το πάνω χέρι και αυτό που διαπραγματεύονται είναι η δικιά τους θέση στην επιχείρηση ή τον κλάδο, και ουσιαστικά έχουν την πλέμπα τους εργάτες, που τους περιφέρουν, να ψηφίζουν κάτω από την απειλή της απόλυσης. Τέτοια σωματεία είναι στις αλυσίδες των μεγάλων Σούπερ Μάρκετ και στα μεγάλα εργοστάσια. Αν κάποιος εργαζόμενος πάει σε ένα τέτοιο σωματείο και προσπαθήσει να μιλήσει με όρους πραγματικού συνδικαλισμού και ταξικής πάλης, δεν υπάρχει περίπτωση την άλλη μέρα να μην απολυθεί. Θα τον έχουν απολύσει οι συνδικαλιστές οι οποίοι είναι και διευθυντές.

Έτσι στον ιδιωτικό τομέα –στις ΔΕΚΟ φαντάζομαι είναι κάπως διαφορετικά– βγαίνουν οι σύνεδροι που πάνε στα συνέδρια των ομοσπονδιών και της ΓΣΕΕ, και καταλήγουμε να έχουμε αυτά τα όργανα που έχουμε. Σήμερα η επίθεση που δέχεται ακόμα και αυτό το κομμάτι του συνδικαλισμού είναι μεγάλη. Σίγουρα τους έχουν ανάγκη, σίγουρα θέλουν να υπάρχουν σωματεία που θα είναι ενταγμένα στο παιχνίδι, αλλά από την άλλη τους απαξιώνουν ταυτόχρονα. Η μη υπογραφή συλλογικών συμβάσεων, που ήταν ένας ρόλος του θεσμικού συνδικαλισμού, τους πετάει στη γωνία. Δεν τους απομένει κανένας ρόλος. Στο επίπεδο των απολύσεων, δεν έκαναν και ούτε τώρα μπορούν να κάνουν κάτι.

Το θέμα είναι τώρα το τι μπορεί να γίνει από έναν κόσμο, από σωματεία και συλλογικότητες που δρουν ανταγωνιστικά σε αυτού του είδους το συνδικαλισμό. Είναι ένα σοβαρό ζήτημα το πώς μπορεί να συντονιστεί αυτός ο κόσμος για να ξεπεράσουμε τα φράγματα που βάζει το σύστημα μπροστά.